اما غايت و غرض عارف، وصول به ذات اقدس حق‌تعالى و فناى در اوست. جهان عينى‌اى كه فيلسوف براى تحصيل صورت علمى آن مى‌كوشد، در نظر عارف چيزى جز جلوه ذات حق‌تعالى نيست و به همين جهت، دست‌يابى به آن از طريق تحصيل صورت علمى، ناشدنى است.

از ديدگاه عارف، تنها راه دست‌يابى به ذات حق، فناى در رضاى اوست كه فقط با نيروى عشق و ابزار سلوك، دست يافتنى است، چنانكه حافظ مى‌گويد:

هر سه علم غايت و غرض مشترك در فلسفه الهى؛ كلام و عرفان، دست‌يابى به سعادت ابدى و به تعبير ديگر كمال انسانى يا مرتبه انسان كامل است. تفاوتى كه بين اين سه رشته وجود دارد، تصوير و تعريفى است كه هر كدام، از انسان كامل‌كه مرتبه سعادت ابدى است- ارائه مى‌دهند.

فيلسوف مى‌گويد: «انسان كامل كسى است كه درونش صورت كامل و جامعى از جهان برون باشد و البته راز سعادت ابدى انسان در همين است» متكلم مى‌گويد: «انسان كامل كسى است كه اصول معارف دينى را كاملا

[1] . حافظ.

[2] . حافظ.