اينكه انصراف- اجمالًا- مانع از جريان مقدّمات حكمت و در نتيجه: مانع از اطلاق است، جاى بحث ندارد. آنچه بايد مورد بحث قرار گيرد، انواع انصراف و اينكه آيا همه آنها در مانعيت جريان مقدمات حكمت و انعقاد اطلاق در كلام متكلّم يكسان و مساوى‌اند؟ يا آنكه مانعيت از انعقاد اطلاق و جريان مقدمات حكمت به نوعى خاص از انواع انصراف اختصاص دارد؟!

\* ديدگاه استاد شهيد صدر:

استاد شهيد صدر، انصراف را بر سه نوع مى‌دانند؛ دو نوع- از اين سه نوع- را مانع انعقاد اطلاق مى‌دانند، و نوع ديگر را خارج از انصراف مورد بحث مى‌دانند:

1) نوع اول از انصراف: ناشى از غلبه وجود حصّه يا فردى مخصوص از حصص يا افراد طبيعت است؛ نظير آنكه جاعل بگويد: «أكْرِمْ فَقِيرَاً»، و فقيرى جز «فقير بى سواد» يافت نشود. در اينجا كلمه «فقير»، به «فقير بى سواد» انصراف دارد؛ لكن اين انصراف، مانع از اطلاق «فقير» و شمول آن نسبت به «فقير عالم» نيست؛ زيرا اكثريت خارجى «فقير بى سواد» و قلّت يا انعدام «فقير باسواد» تأثيرى در رابطه لفظ «فقير» با معناى خود ندارد. چنين نيست كه رابطه اين لفظ را با «فقير باسواد» قطع كند و رابطه لفظ مذكور را مختصّ «فقير بى سواد» كند!

2) نوع دوم انصراف: ناشى از كثرت استعمال است، به نحوى كه موجب «انس ذهن» به فردى خاص يا حصّه‌اى خاص شود. در اين نوع انصراف، رابطه بين لفظ و معنا، تحت تأثير كثرت استعمال قرار مى‌گيرد و در نتيجه انس ذهنى حاصل از كثرت استعمال، ذهن به سوى حصّه، يا فردى خاص از حصص يا افراد طبيعت كشيده مى‌شود به نحوى كه هرگاه لفظ شنيده شود آن حصّه خاص يا فرد خاص به ذهن خطور مى‌كند و ساير افراد به ذهن نمى‌آيند؛ نظير اينكه در نتيجه كثرت استعمال لفظ «عالم» در خصوص «عالم دينى» خصوصيتى در اين لفظ به وجود آيد كه از لفظ «عالم» تنها «عالم دينى» به ذهن در آيد. اين گونه انصراف رابطه دلالتى لفظ بر معنا را تحت تأثير قرار مى‌دهد و دائره آن را