عَشَر أَوّلُهُم أَخِى وَآخِرُهُم وَلَدَى، قِيل: يا رَسُوْلَ اللهِ، وَمَن أَخُوُكَ؟ قَالَ: عَلِى بْن أَبِى طَالِبٍ، قِيل: فَمَن وَلَدُكَ؟ قَالَ: الْمَهْدِى ..»[1].

\* گونه دوم:

دليل مجمل دلالت بر إحدى الخصوصيتين يا إحدى الخصوصيات على التعيين كند؛ لكن خصوصيت مراد براى شنونده معلوم نباشد و مردّد بين دو خصوصيت يا خصوصيات متعدد باشد؛ نظير آنچه نقل مى‌شود كه معاويه از يكى از ياران امير المؤمنين پرسيد: «مَن أحقُّ الناس بالخلافة بعد رسول الله (ص)؟»، وى پاسخ داد: «مَن بِنتُهُ فى بَيتِهِ» كه در اينجا حال گوينده قرينه مبين اجمال كلام است، و گوينده با تعمّد اجمال خود را از كيفر معاويه در امان داشته است؛ زيرا معاويه شيعيان على (ع) را كه معتقد به احقيت على به خلافت بعد از رسول الله بودند، كيفر مى‌كرد و بسيارى از آنان را به همين بهانه به شهادت رساند.

همان‌گونه كه از مثال‌هاى فوق معلوم است، در موارد اجمال بالقصد گوينده مبين را به گونه‌اى در نظر مى‌گيرد كه براى شنونده مقصود به افهام، رساننده مراد جدى گوينده و توضيح دهنده آن باشد؛ زيرا در غير اين صورت، كلام به اجمال مطلق دچار خواهد شد و با اصل عقلايى سابق الذّكر مبنى بر عدم عقلائيت اجمال مطلق سازگار نخواهد بود.

بنا بر اين فرض اجمال در مبين در موارد اجمال بالقصد مطرح نيست، و در صورتى كه به رغم تلاش گوينده در رساندن مراد از مجمل به وسيله مبين، و در نتيجه عوامل خاصى، مبين دچار اجمال شد، مورد از تحت عنوان اجمال بالقصد خارج خواهد شد و قواعد و احكام اجمال بلا قصد بر آن جارى خواهد شد.

2. مجمل بالذات بلا قصد

مقصود از مجمل بلا قصد بيان شد، مجمل بلا قصد همچون مجمل بالقصد دو قسم است:

1) گاه متعرّض بيان جامع است و اجمال در تعيين خصوصيت است؛

[1] . فرائد السمطين، ص 160( خطى).