2. تقسيم وضع به لحاظ اقسام موضوع له (معنا):

آنچه در ميان محقّقين اصولى در رابطه با اين نوع تقسيم- تقسيم وضع به لحاظ اقسام معناى موضوع له- معمول است اين است كه گفته مى‌شود اقسام معقول تصوّر معنا در هنگام وضع چهارند:

1) وضع خاص موضوع له خاص؛

2) وضع عام موضوع له عام؛

3) وضع عام موضوع له خاص؛

4) وضع خاص موضوع له عام.

دو قسم اوّل‌، ممكن‌اند و واقع، و در امكان و وقوعشان اختلافى نيست، و مصداق قسم اوّل: اسماء اعلام است و مصداق قسم دوم: اسماء اجناس.

و قسم سوم‌، امكانش متّفق عليه است؛ لكن وقوعش مورد اختلاف است، و آنانكه قائل به وقوع آن هستند معانى حرفيه را نمونه‌اى از آن مى‌دانند.

و امّا قسم رابع، غالباً قائل به عدم امكان آن هستند و عدم وقوعش متّفق عليه است.

و مقصود از وضع در عناوين اقسام اربعه، حالت وضع به لحاظ صورتى است كه واضع از موضوع له در ذهن استحضار مى‌كند تا بتواند لفظ را براى آن وضع كند؛ زيرا مسلّم است كه واضع- حين الوضع- نيازمند استحضار صورت طرفين وضع (يعنى: لفظ و معنا) است:

\* در تصوّر معنا، گاه معنا خاص است و واضع صورت خود آن معناى خاص را تصوّر مى‌كند و لفظ را براى آن معنا وضع مى‌كند كه در اين صورت وضع خاص است و موضوع له خاص؛

\* و گاه معنا عام است و واضع صورت آن معناى عام را در ذهن حاضر مى‌كند و لفظ را براى خود آن معناى عام وضع مى‌كند كه در اين صورت وضع عام و موضوع له عام است؛