[2]: مسلك تعهّد يا التزام‌

نخستين كسى كه اين نظريه را ابداع كرده است مرحوم محقق نهاوندى (صاحب تشريح الأصول) است‌[1] و علامه شيخ ابو المجد اصفهانى (صاحب وقاية الأذهان) و علامه محقّق خوئى از برجسته‌ترين قائلان به اين نظريه‌اند. جانمايه اين نظريه- بنابر آنچه در تقريرات محقّق خوئى آمده است- بدين قرار است:

آنچه وجدان آدمى بر آن گواه است و تأمّل و انديشه بدان راه دارد، اين است كه: هنگامى كه انسان، جهت تفاهم با هم نوعان خود به ابزارى كه بتواند مقاصد خود را به آنان برساند، احساس نياز نمود و ابزارهاى ديگر- نظير اشاره- را براى برآوردن اين نياز ضرورى، نارسا و غيركافى يافت و از سوى ديگر، سخن و به كار گيرى الفاظ را بهترين راه براى مقاصد خود يافت؛ در صدد برآمد تا از ابزار لفظ، جهت رساندن مقاصد خويش به مخاطبان بهره گيرد. انسان، براى به كار گيرى الفاظ، جهت تفهيم مقاصد، تنها راه را در اين يافت كه خود را به قرار و قانونى متعهّد سازد كه بر مبناى آن، هيچ گاه لفظ معين را به كار نگيرد مگر آنكه قصد تفهيم معناى معين را داشته باشد.

به وسيله همين تعهّد- كه حقيقت وضع جز آن نيست- رابطه‌اى ميان لفظ و معنا به وجود آمد كه در نتيجه آن: مخاطبان، به محض شنيدن لفظ خاص به اين مطلب پى‌مى‌بردند كه متكلّم، قصد تفهيم و رساندن معنايى دارد كه رساندن آن را به وسيله اين لفظ متعهّد شده است و بدين ترتيب، غرض از وضع كه- همان تفهيم مقاصد بود- به دست آمد.

\* دليل تأييد كننده نظريه تعهّد:

دليل بر اينكه حقيقت وضع جز اين تعهّد چيزى نيست- علاوه بر گواهى وجدان- عبارت است از چند مقدّمه كه صحّت نظريه تعهّد را نتيجه مى‌دهد:

1) بدون شك، غرض واضع از وضع: قصد تفهيم و ابراز مقاصد متكلّم به وسيله لفظ است؛

2) هيچ ابزارى بهتر از لفظ، وافى به غرض فوق الذكر نيست؛

[1] . وقاية الأذهان، ص 102( پاورقى).