الفهرست مستفاد مى‌شود. عبارت وى چنين است:

فانى لما رأيت جماعة من شيوخ طائفتنا من اصحاب الحديث عملوا فهرست كتب اصحابنا و ما صنفوه من التصانيف و رووه من الاصول ...

حتى به گفته محقق شوشترى، در مقدمات كتاب ارزشمند قاموس الرجال اكثر قدما داراى فهرست بوده‌اند.[1] نهايت آنكه در اين فهرستها غالبا از شيوه اختصار پيروى مى‌شده و مؤلفان آنها جز كتابهايى را كه از آنها روايت كرده يا در كتابخانه خود موجود داشته‌اند، نام نمى‌برده‌اند.[2]

شيخ طوسى در كتاب الفهرست از برخى از اين فهرستها ياد كرده است، من‌جمله از فهرست ابن عبدون (متوفا به سال 423) در ضمن ترجمه ابراهيم بن محمد بن سعيد بن هلال.[3]

نخستين كسى كه كتابى به تفصيل در زمينه فهرست نگاشت، ابو الحسين احمد بن حسين بن عبيد الله غضائرى معروف به ابن الغضائرى بود كه معاصر شيخ طوسى و شيخ نجاشى و به رتبت مقدم بر آن دو بوده است. وى، چنانكه طوسى در مقدمه الفهرست آورده، دو كتاب كامل و بزرگ در اين رشته فراهم آورد: يكى فقط درباره اصول و ديگرى ويژه مصنفات،[4] ليكن‌

[1] . قاموس، ج 1، ص 34.

[2] . فهرست شيخ، چاپ نجف، سال 1380، ص 24.

[3] . الفهرست، ص 28.

[4] . احتمالا« اصل» كتابى است كه در آن مطالب بدون تبويب و ترتيب ذكر شده باشد و« تصنيف»، كتابى كه مطالب آن مرتب و تحت عناوين خاص ذكر شده باشد. يا« اصل» آن است كه در آن فقط به نقل روايات بسنده شده باشد و« تصنيف» آنكه در آن از گردآورنده نيز سخنى و بيانى افزوده شده باشد.