كند يقينى باشد يا احتمالى عقلايى، اما اگر تأثير آنها محرز باشد، بايد اهم را مراعات كند، اگرچه علم يا گمان به ضرر داشته باشد.

(مسأله 1300) بنابرظاهر وجوب امر به معروف و نهى از منكر اختصاص به گروه خاصى ندارد؛ بلكه باوجود شرايط، عالم وغير عالم، عادل وفاسق شاه ورعيت، غنى وفقيربايد امر به معروف و نهى از منكر كنند.

مراتب امر به معروف و نهى از منكر بنابر مشهور

اول: انكار به قلب، يعنى با كارى ناراحتى خود را از انجام شدن منكر و ترك شدن معروف يا ازخود شخص گناهكار اظهار نمايد، مانند دورى جستن، حرف نزدن، قهر كردن و مانند آنها.

دوم: امر و نهى كردن با زبان، به صورت موعظه و نصيحت و بيان عقاب و عذاب خداوند نسبت به گناهكاران و ثواب و نعمت خدا نسبت به اطاعت كنندگان و ...

سوم: امر و نهى با دست، مثل زدن شديد با دست كه مانع معصيت گردد.

در هر يك از اين مراتب، مراتبى شديد و ضعيف قرار دارد كه بنابر مشهور بايد ترتيب مراعات شود، اگرچه ظاهراً دو قسم اول در يك مرتبه هستند، بنابراين شخص مخيّر است هر كدام را كه احتمال تأثير دارد انتخاب نمايد يا بين هر دو جمع كند. اگر مقصود با دو مرتبه قبلى به دست نيايد، بايد ازمرتبه سوم بهره بگيرد و لازم است در اين مرتبه نيز ترتيب ملاحظه شود و با كفايت مرتبه خفيف، نبايداز مرتبه شديد استفاده شود.

(مسأله 1301) اگر مراتب مذكور مؤثر نيفتد، كشتن، مجروح كردن، شكستن عضو و معيوب كردن آن بنابر اقوى جايز نيست و اگر زدن منجر به جرح و شكستن عضو گردد چه عمدى باشد چه سهوى احكام ضمان بر او جارى شده و ضامن است، البته اگر در معصيت مفسده‌اى مهمتر از زخمى شدن ياكشتن باشد، امام عليه السلام ونايب او مى‌توانند به اين كار اقدام كنند.

(مسأله 1302) وجوب امر به معروف و نهى از منكر نسبت به اعضاى خانواده تأكيد شده، لذا اگرشخص ببيند كه آنها در انجام دادن واجباتى مانند نماز و اجزا و شرايط آن يا در وضو گرفتن تنبلى مى‌كنند ياطهارت و نجاست را رعايت نمى‌كنند، بايد به ترتيبى كه ذكر شد امر نمايد تا آنها را بطور صحيح بجا آورند. نيز اگر درمحرّمات ازآنها سهل انگارى درغيبت وتجاوز به حقوق‌