3- اگر قبل از ركوع متوجه شود كه حمد يا سوره يا بعضى از آنها را نخوانده است، بايد از آنجا به بعد نمازش را بخواند. همچنين اگر قبل از ركوع متوجه شود كه تشهدِ ركعتِ دوم را نخوانده است، بايد برگردد وتشهد ومابعد از آن را انجام دهد.

4- اگر قبل از فعل منافى متوجه شود كه دو سجده يا تشهد ركعت آخر يا سلام نماز را بجاى نياورده است، بايد برگردد وآنها را انجام دهد.

دوم: آن‌كه قابل تدارك نباشد كه خود چند صورت دارد:

1- اگر بعد از ركوع متوجه شود كه حمد يا سوره يا آيه‌اى از آنها را نخوانده است، در اين صورت مى‌تواند نماز را ادامه دهد.

2- اگر بعد از سجده دوم متوجه شود كه ركوع را انجام نداده، نمازش باطل است و بايد اعاده كند، همچنين است اگر بعد از ركوع متوجه شود كه دو سجده را انجام نداده است.

3- اگر بعد از ركوع متوجه شود كه يك سجده يا تشهد را انجام نداده، بايد نماز را ادامه دهد سپس آن را قضا نمايد.

اگر قسم دوم كه واجبات اجزاء نماز است فراموش شود، يك حالت دارد، كه قابل تدارك نيست اگرچه محل شك يا سهو باقى باشد، مانند آن‌كه بعد از برداشتن سر متوجه شود كه ذكر ركوع يا سجود رانگفته است، در اين صورت بايد نمازرا ادامه دهد ونمى تواند آن را تدارك كند، همچنين اگرآرامش وطمأنينه را در حال ذكرركوع ياسجود فراموش كند وبعداز تمام شدن آن متوجه شود يا ايستادن را درقرائت يا جهر واخفات را درآن فراموش كند كه بايد نماز را ادامه دهد.

شكيّات نماز

(مسأله 860) اگر شك كند كه نماز خوانده است يا نه، در صورتى كه وقت باقى باشد بايد بخواند و اگر در خارج از وقت باشد اعتنا نكند وگمان نيز در حكم شك است. اما اگر در بقاى وقت شك كند، بنا را بر باقى ماندن وقت بگذارد. حكم كثير الشك در اين‌كه نماز خوانده است يا نه مانند غيراوست اگر وقت باقى باشد بايد بخواند و در خارج از وقت اعتنا نمى‌كند. اما وسواس اگرچه در وقت باشد، بنا را بر خواندن نماز مى‌گذارد. اگر در وقت مخصوص عصر شك كند كه‌