خدا حالت هيچ قومى را تغيير نمى دهد. ما چه‌كاره هستيم؟ كه جاهل به‌دنيا بياييم، جاهل زندگى كنيم و جاهل برخيزيم. عمر خود را به‌جهالت بگذرانيم، درس نخوانيم، تمام عمر ما به‌بطالت بگذرد و هيچ‌كارى هم نكنيم. بعد بگوييم؛ خدايا كارهاى ما را درست كن. اگر چنين كارى را انجام دهيم، كار احمقانه است. خدا مردمى را سرورى مى‌دهد كه عاقل باشند، تحصيل كرده باشند، دانا و متفّكر باشند؛ تا بتوانند تقدير خود را به‌دست خود بنويسند.

برهمين اساس است كه قرآن مى‌فرمايد: «إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ» آن حالتى را كه يك قوم دارد، خدا آن‌را تغيير نمى‌دهد، چه آن حالت، خوب باشد يا بد. «حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ» تا آن چيزهايى كه در نفس‌شان است تغيير ندهد. خدا حالت بيرونى كسى را تغيير نمى‌دهد؛ زيرا حالت بيرونى انسان، منعكس كننده حالت درونى انسان است و قانون عليت در تكوين الهى مسلم است. هر چيز از كانال طبيعى خود، بدست مى آيد؛ اگر انسان كار نكند، در خانه بنشيند و دهن خود را باز بگيرد؛ بعد بگويد: خدا يا، به من نان بده، مسلم است از گرسنگى مى‌ميرد.

«ابي الله أن يجري الاشياء الا بالأسباب»[1]

خداوند امور وأشيا را از طريق علل واسبابش جارى مى‌سازد.

[1] -- كافى/ ج 1، ص 183.