الّا اجازه نشر آن را نداشتند. در يك كلام، چيزى كه براى بيدارى افكار عمومى مردم مفيد بود، در آن‌زمان وجود نداشت.

3- بدگمانى حكومت نسبت به مردم‌

سخت‌گيرى حكومت به اندازه‌ى بود كه مسافرت خارجى براى مردم غير ممكن بود؛ زيرا حكومت به‌كسى پاسپورت نمى‌داد. اگر كسى تقاضاى پاسپورت مى‌كرد، شديدا مورد سؤال قرار مى‌گرفت. مى‌گفتند: كجا مى‌رويد و براى چه به يك كشور خارجى مسافرت مى‌كنيد؟ اصلا پاسپورت گرفتن، در غالب اوقات جرم محسوب مى‌شد. پاسپورت گرفتن، آن‌قدر طول و عرض داشت كه كسى موفق به اخذ آن نمى‌شد. بعضى اوقات صدور پاسپورت‌هاى زيارتى و سياحتى، موقتاً آزاد مى‌شد؛ ولى طولى نمى‌كشيد كه دوباره صدور آن با مشكل مواجه مى‌شد.

عرض كردم كه پاسپورت گرفتن براى مردم، يك نوع جرم محسوب مى‌شد. به‌عنوان مثال: من يك وقتى مى‌خواستم به‌پاكستان مسافرت نمايم، پسرم عبدالله را خدا رحمت كند، مريض بود. خواستم اورا براى تداوى به‌پاكستان ببرم، چون‌كه در قندهار، داكتر مناسب براى تداوى او سراغ نداشتم. روزى يكى از دوستانم به‌من گفت: شنيدم پاكستان مى‌رويد؟ گفتم: