او را نبرده است؟

4- از اين حديث بدست مى‌آيد كه مراد از «صعق» موت و مردن است و البته مى‌شود ادعا كرد كه «فزع» مذكور، در آيه سوره نمل، در ابتداى شنيدن صيحه‌اى است كه از نفخ صور شنيده مى‌شود و منافاتى با مردن بعدى ندارد. ولى با ملاحظه اين حديث احتمال دارد كه نفخ فزعى غير از نفخ صعقى باشد كه مجموع، سه نفخ باشد.

5- ممكن است مراد از مردن ملايكه حاملان عرش و عزرائيل و جبرئيل و ميكائيل (چون فرشته‌ها اجسام لطيفه هستند نه موجودات مجرد) مفارقت ارواح آنها از اجسام لطيفه باشد، نه فناى ارواح آنها. ولى مستفاد از مجموع حديث، فناى ملايكه و همه موجودات زنده جان است وگرنه ملك الموت در هر سه مرتبه مى‌گفت ارواح همه باقى هستند.

بلى بايد متوجه بود كه اعتماد بر ظاهر يك روايت، هرچند كه سند آن معتبر و در كتاب كافى نقل شده باشد، اعتماد بر ظن است نه بر اطمينان تا چه رسد كه اعتماد بر يقين باشد.[1]

به علاوه در حديث شريف مذكور جمله‌اى است كه فناى ارواح را نمى‌رساند، بلكه اشعار بعدم فناى آنها دارد و آن جمله اين است كه، از جانب حق، سبحانه و تعالى، نقل شده است كه به‌

[1] - مگر اينكه آيه مباركه« كُلُّ شَيْ‌ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ» را شامل مقام دانسته و بضميمه آن اطمينان پيدا شود و مؤيد آن كلام منقول از امام( ع) در نهج البلاغه( ص 331، ج 6، البحار) است.