ولى معلوم نيست كه جمع شدن حيوانات جنبنده و پرنده بسوى خدا در قيامت و ميدان حساب باشد و دليلى بر قياس آنها بر حشر انسان كه به دليل قاطع ثابت شده، وجود ندارد بعلاوه حشر جسمانى همه جنبندگان زمينى و پرندگان هوائى كه شايد هزاران يا ميليونها سال از تاريخ انسان سابقه بيشترى دارند و شايد تعداد مجموعى آنها ميليونها يا ميلياردها مرتبه بيشتر از كميت عموم انسانها باشد در ميدان قيامت، هرچند محال نبوده و تنها مستبعد است ولى ناديده گرفتن آن نيز آسان نيست، مگر اينكه محشر آنها جدا از محشر انسان باشد و حشر آنها تدريجى باشد نه دفعى. بهرحال در اين مورد بايد توقف نمود و گفت و الله العالم.

ممكن است كه حشر حيوانات از راه تكليف شرعى آنان ثابت شود: يعنى حيوانات مكلف‌اند و هر مكلف مستحق مكافات و يا مجازات مى‌باشد كه قهراً در آخرت به آنها مى‌رسد.

صغرى (مكلف بودن حيوانات) از چند آيه قرآن بدست مى‌آيد:

1- ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا طائِرٍ يَطِيرُ بِجَناحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثالُكُمْ، همه جنبدگان و پرندگان امتهايى نظير شما هستند.

2- وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا. در هر امتى رسولى را برانگيختيم.

3- لِكُلِّ أُمَّةٍ رَسُولٌ. براى هر امت رسولى است.

4- وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِيها نَذِيرٌ. هر امتى بيم دهنده‌اى داشته است.