سؤال اول كه به ملاحظه حكمت او، طرح شده بود جوابش اين است كه همه
كائنات از كهكشانها گرفته تا ذرات اتمها زير تسلط كامل قانون عليت است، و اين
قانون، حتى در مورد معجزات انبيا عليهم السلام، هيچ استثنايى ندارد و هيچ عاقلى هم
انتظار ندارد كه قانون عليت از كار بيفتد و يا به نفع او استثناپذير شود، اعتبار
تمام علوم و ترقى و انكشاف آنها، (علوم تجربى، علوم انسانى و علوم دينى) بر قانون
سببيت و عليت استوار است، اسباب و علل در هر حال در مسببات و معلومات خود اثر
گزاراند. چه بد و چه خوب.[1]
طبيعت
اشياى مادى ظرفيت محدودى دارد، و از لازمه همين محدوديت، وجود شر قليل در مقابل
خير كثير است، مثلا آب و اتش در زندگانى انسانها نقش كليدى را دارند و همچنين برق
و امور ديگر، ولى گاهى همين چيزها سبب عرق شدن و سوختن بعضى از انسانها و
حيوانها و چيزهاى ديگر مىشود.
از
عقل به دور بود كه خداوند آب و آتش و برق را به خاطر ضرر كم آن نمىآفريد، تا
زندگى ميلياردها انسان در كره زمين ناممكن مىشد، خوب دقت كنيد كه ترك خير كثير به
خاطر شر
[1] و لن تجد لسنه اللّه تبديلا
.. تحويلا و درباره اين كه چرا قانون عليت استثناءناپذير است بايد در غير اين كتاب
به سخن پرداخت.