قالَ أَ فَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَنْفَعُكُمْ شَيْئاً وَ لا يَضُرُّكُمْ ... قُلْ أَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَ لا نَفْعاً؛ آيا غير از خدا چيزى را عبادت مى كنيد كه هيچ نفع و ضررى به شما نمى رساند، آيا مى پرستيد چيزى را كه ضرر و نفعى براى شما در اختيار ندارند. خداوند به همه چيز آگاه و محيط است و بندگان محتاج به وسائط نيستند. خدا چهارمى هر سه نفر و ششمى هر پنج نفر است. وَ لا أَدْنى‌ مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ ما كانُوا.

قرآن وقتى عبادت غير خدا را حرام و موجب شرك مى داند چگونه مى شود به وسيله آن به خدا تقرب جست، تقرب به عمل محبوب، صورت مى گيرد نه به عمل مبغوض.

وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى‌ (زمر/ 3)؛ اين پندار مشركين قريش بود كه واسطه ها را به قصد تقرب به خداوند مى پرستيدند و قرآن آن را باطل اعلام مى دارد.

در اين آيه سوال مهمى پديد مى آيد زيرا كفار علت پرستيدن ولى ها را تنها نزديك گردانيدن به خدا معرفى مى كردند پس ثابت مى شود كه تعظيم كفار در برابر آنان به عنوان خالق نبوده چون آنان خدا را قبول داشتند معذلك قرآن اينگونه تعظيم را عبادت دانسته است. در جواب اين سوال سه احتمال و جود دارد:

1- اينكه مطلق توسّل جستن به غير خدا و شفاعت خواستن از آن عبادت و موجب شرك باشد، هر چند به توحيد فاعلى خداوند معتقد بود، و بطلان اين احتمال بعداً مى آيد.

2- تعظيم به قصد تدين و ديندارى نيز عبادت و موجب شرك است اگرچه مقرون به قصد الوهيت و خدايى نبوده باشد. بلى اگر چنين‌