حكم كسانى است كه عليه حكومت اسلامى (بلى حكومت اسلامى به معناى صحيح آن نه عليه حكومتهاى امروزى كه غير اسلامى و گاهى ضد اسلاميست) قيام ميكنند، و ميشود كه آنان را بچند دسته تقسيم نمود:

دسته اول غير مسلمانان كه بمبارزه تبليغى و سياسى و يا بمبارزه نظامى دست مى‌يازند، در فرض اخير گذشته ازينكه حتى در صورت ذمه و مهادنه و مصالحه، كافر حربى ميشوند، حكم محارب و مفسد فى- الارض را نيز پيدا ميكنند.

در فرض اول اگر مبارزه خالى از غرض سوء و توطئه و دروغ و توهين باشد بلكه مجرد شكايت از اوضاع و تقصير مسؤلين باشد، ظاهرا بايد آنرا تحمل نمود و اين اندازه آزادى را بمردم داد و البته كه حكومت اسلامى بمعناى عادل بودن يا لايقبودن تمام مسؤ- لين رده‌هاى بالا و پائين آن نيست و مسؤلين نبايد از نام حكومت اسلامى استفاده سوء نموده خفقان و استبداد را بوجود آورند و انتقاد از كارهاى خود را بعنوان انتقاد از اصل نظام و يا از دين اسلام تلقى كنند! حتى حضرت امير المؤمنين (ع) بيشترين آزادى را بمخالفين خود مانند خوارج و نواصب‌[1] داده بودند كه در كشورهاى دموكراسى غربى (اروپاى غربى و امريكاى شمالى) امروزى هم نظير آن ديده نميشود، و حتى ما هم نميتوانيم آنگونه آزادى را بحكومتهاى امروزى سفارش كنيم رحمت بر تو اى اقيانوس رحمت و بزرگوارى و مروت‌[2].

[1] نواصب جماعت كوچكى هستند كه با خاندان پيامبر اسلام بغض مى‌ورزند و حتى بغض با آنان را جزء دين خود ميپندارند اين دسته در نظر اهل سنت و شيعه منفورند امام صادق ميفرمايد: ناصبى پليدتر از سگ است.

[2] در يك روايت معتبر السند كه فعلا جاى آن بنظرم نمى‌رسد آمده است كه حضرت امير المؤمنين مشغول قرائت در نماز بود كه ابن كواى خارجى در مقام اعتراض بايشان در حين نماز اين آيه-- را بلند خواند: اگر مشرك شوى عملت نابود ميشود درين اثنا على ساكت شد وقتى خارجى خبيث خاموش شد على دوباره بقرائت نماز مشغول شد. خارجى دوباره همان آيه را تكرار كرد و على ساكت شد وقتى على دوباره بقرائت پرداخت، خارجى باز بخواندن همان آيه پرداخت بالاخره على آنمرد خارجى را باين آيه ساكت ساخت:

وَ لا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لا يُوقِنُونَ. مردم بى‌يقين ترا سبك نسازد.