مقصد پنجم: توحيد تدبيرى‌

مجرد خلقت و آفرينش ابتدايى براى اداره جهان پويا و متحرك و حتى متكامل كفايت نمى‌كند و محتاج به تدبير است.

آيا تدبير مدبر جهان منحصر به خداوند جل جلاله است، يا پاره‌اى از مخلوقات او نيز در تدبير جهان به نحو غير مستقل مدخليت دارد؟

در قرآن مجيد مى‌فرمايد: قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ مَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَ يُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَ مَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَ فَلا تَتَّقُونَ‌ (يونس: 31).

بگو كه كى شما را از آسمان و زمين روزى مى‌دهد، آيا كى مالك سمع و ابصار است و كى امروز را تدبير مى‌كند، پس به زودى خواهند گفت كه خدا، پس بگو چرا (از عذاب او) نمى‌پرهيزيد.

از آيه مباركه استفاده مى‌شود كه مدبر خداوند است ولى ملايكه در تدبير جهان، مدخليت دارند، و به فرمان خداوند مشغول كاراند، به اين آيات توجه كنيد:

1- وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً (النازعات: 1).

2- قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلى‌ رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ‌ (السجدة: 11).

3- إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمِي أَنْفُسِهِمْ .. (النساء: 97).

4- فَالْمُقَسِّماتِ أَمْراً (الذاريات: 4).

ملائكه قبض روح انسانها و تقسيم و تدبير امور را به عهده دارند و وحى آسمانى را براى انبيا مى‌آورند. رحمت و عذاب پروردگار را به مستحقين آن‌ها مى‌رسانند، «لا يَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ ما يُؤْمَرُونَ‌ (التحريم: 6)؛ با امر خدا مخالفت نمى‌كنند و به آنچه كه مأمور مى‌شوند عمل مى‌كنند. انبياى عظام و اولياى كرام هيچ نقشى در تدبير جهان ندارند، و وظيفه‌ى آنان ارشاد مردم و رسانيدن احكام الهى است، و گاهى معجزات از آنان صادر مى‌شود و همين.