فصل 5 فتوى و حكم‌

فتوى عبارت از بيان حكميست كه فقيه مجتهد آنرا از ادله معتبر شرعى استنباط و بيرون آورده است. 1 و طبعا حكم مذكور كلى بوده نه جزئى و مخصوص بمورد خاص، و فقيه از ديدگاه خود از آن بعنوان حكم شرعى خبر ميدهد و حكايت ميكند.

حكم بر دو نوع است، قضاوت و غير قضاوت.

قضاوت آنست كه قاضى در موارد خاصى بر اساس ضوابط شرعى حكم را به نفع يكى از متخاصمين انشاء نموده و نزاع را حل ميكند.

بنابرين ميان فتوى و حكم قاضى سه فرق جوهرى وجود دارد:

1- فتوى هميشه حكم كلى ميباشد مانند وجوب سوره در نماز و قضا حكم جزئى و مخصوص بيك مورد مانند اينكه اين مال متنازع فيه و دعوائى از احمد است.

2- فتوى خبر دادن و حكايت كردن است و قضا انشاء.

3- فتوى تنها براى خود مفتى و مقلدين او حجت است نه براى همه مكلفين ولى حكم بر همه نافذ است مگر آنكه بطلانش ثابت شود كه اين صورت بحث ديگرى دارد. و از اينجا گفته‌اند كه فتوى به فتوى و حكم نقض ميشود ولى حكم به فتوى نقض نميگردد و اين موضوع بسيار مفصل و پيچيده است و مناسب نيست درين كتاب طرح گردد و نگارنده آنرا در كتاب قضا و شهادت مطبوعه خود بيان داشته است. 2

حكم غير قضا از شئون حاكم شرعى ميباشد كه در غير موارد دعوا و نزاع نيز صدور مى‌يابد مانند حرمت وارد كردن فلان چيز از خارج كه بگويد