2- استعانت از مخلوق براى رفع نيازمنديهاى فردى و اجتماعى از نظر شرعى جائز است. «فَأَعِينُونِي بِقُوَّةٍ» و از نظر تكوينى مفيد و مثمر است‌ «وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‌ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ»، يا ايّها النّبىّ حسبك اللّه و من اتّبعك من المؤمنين و بر اين كار سيره مسلمانها از زمان حضرت رسول اكرم (ص) تا امروز بر كمك خواستن از ديگران جارى بوده است.

3- مقتضاى حصر در جمله‌ «وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ» نفى كمك خواستن از غير خداوند است درحاليكه در ماده دوم گفتيم كه اين كار شرعا جائز و عقلا صحيح است و لذا دانشمندان از حصر آيه جوابهائى داده‌اند.

طبرسى مرحوم در مجمع البيان ميگويد: استعانت بمعناى طلب توفيق است و معناى توفيق تهيه جميع اسباب كار است كه جز از خدا نشايد، زيرا مخلوقين توانائى تهيه بعضى از اسباب كارها را دارند نه همه اسباب را.[1] ممكن است كه مراد از استعانت قدرت بدنى باشد كه جز خداوند كسى بر آن توانائى ندارد، و شايد مراد استعانت بنحو استقلال باشد كه جز خداوند هيچ موجودى معين مستقل نيست و هركس تعدد كمك‌كننده مستقل را اعتقاد كند مشرك ميشود، و انسانها بشمول انبياء مالك نفع و ضرر نفس خود نيستند.

ممكن است بگوئيم حصر آيه بخاطر تمركز توجه عبد به خداوند است و نظرى بنفى جواز استعانت از غير ندارد بلكه نفى وقوع آنرا ميكند. «وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ» مردان خدا به اسباب ظاهرى اعتنائى ندارد و بر

[1] عبارت او چنان است:« و معنى قوله ايّاك نستعين ايّاك نستوفق و تطلب معونته على عبادتك و على امورنا كلّها و التّوفيق هو ان يجمع بين جميع الاسباب الّتى يحتاج اليها فى حصول الفعل و لهذا لا يقال فيمن اعان غيره: و فقه، لانّه لا يقدر ان يجمع بين جميع الاسباب الّتى يحتاج اليها فى حصول الفعل و اقول: و الظّاهر انّ هذا هو مختار سيدنا الاستاذ الخوئى فى تفسيره البيان و ان كانت عبادته مجملة فلاحظ.