مردن است، او يك‌طرفه وصيت مى‌كند؛ امّا در اين آيه مباركه، خطاب به انسان‌ها مى‌فرمايد:.

«وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ»

سفارش همه‌گانى است؛ يعنى هر فرد در برابر جامعه خود مسؤل است. به عبارت واضح‌تر، هر فرد جامعه در برابر ساير افراد جامعه مسئوليت دارد و بايد حق هم‌ديگر را بشناسند و در صورت نياز توسط تبليغ حق يكديگر را ادا نمايند.

بنابراين هركسى كه از ديگران اشتباه بى‌بيند بايد حق آن‌ها را از گردن خود ساقط نمايد؛ يعنى آنان را سفارش به انجام كارهاى نيك نمايد. در آيه مباركه از ماده «تفاعل» استفاده شده است و «تفاعل» مربوط به طرفين است. «ضارب زيد عمروًا» زيد و عمر هم‌ديگر را زدند. مسئوليت اجتماعى در اسلام همه‌گانى است و هيچ‌كس بدون مسئوليت نيست. هر فرد عاقل وظيفه دارد كه در صورت لزوم، مردم را به‌سوى حق ارشاد نمايد.

در اين‌جا دو كلمه به‌كار رفته است؛ كلمه‌ى" حق" و كلمه‌ى" صبر" ممكن است كه كلمه‌ى" حق" مربوط به جهان‌بينى باشد؛ يعنى هم‌ديگر را به جهان‌بينى درست سفارش كنيد. اماّ كلمه" صبر" ممكن است به ايدئولوژى مربوط شود. در مورد جهان‌بينى قبلًا مفصل صحبت نمودم و همه فهميديم كه جهان‌بينى يعنى چه؟ در اين‌آيات مباركه، از كلمه‌ى حق، معنى جهان‌بينى انسانى دانسته مى‌شود؛ از كلمه‌ى صبر، معنى ايدئولوژى و اهداف انسانى.

عرض كردم كه كلمه‌ى صبر در مقام ايدئولوژى استعمال شده است يعنى هم‌ديگر را به كارهاى نيك و شايسته سفارش كنيد. از كارهاى نا شايسته يكديگر را باز داريد. سوره مباركه عصر خيلى عجيب است؛ اگر تمام انسان‌ها به همين سوره كوچك كه از معجزات قرآن محسوب مى‌شود، عمل كنند، حتماً به خوش‌بختى و