ولى دليل و قرينه اى بر نطق نبات و جماد نمى‌شود[1]

2- تسبيح و حمد و نماز (عبادت) اشياء به زبان حال باشد كه به چند گونه تصوّر مى‌شود:

اوّل: مخلوقات همه حادث و مسبوق بعدم فكّى هستند و زبان حال آنان اين است كه وجود كمال ما از إحداث و نو آورى خداوند است.

دوّم: موجودات عالم همه از وجود و عدم (هستى و نيستى) لا إقتضاى صرف هستند و هر ممكن الوجود به زبان حال مى‌گويد كه وجود و كمال هم در إبتداء و هم در بقاء و در استدامه از واجب الوجود است و همين است حمد و تسبيح خداوند.

سوّم: استعداد عالى موجودات شهادت بر نفى نقص مى دهد.

چهارم: منافع اشياى مادّى كه در فيزيو لوژى بيان شده حكمت خداوند را كه طرد كننده عيب و نقص خالقيت است بيان مى دارد تسبيح و حمد (جمال و جلال او را) روشن مى نماياند، بلى در جهان مادّى شرور هم وجود دارد كه مخلوقاتى زياد از آن‌ها زيان مى بينند و زبان حال شرور زبان مخالف زبان وجود و كمالات است. بلى چنين است ولى فلاسفه و متكلّمين جوابهاى مفيدى براى دفع اين ايراد داده اند و نگارنده در چندين كتاب عربى و فارسى جواب هايى براى دفع آن داده ام.

حجاب مستور و اقسام هدايت‌

«وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً» (الإسراء: 45) وقتى قرآن مى خوانى بين تو و بين آنان‌كه ايمان ندارند حجاب پوشيده قرار داده ايم. اين حجاب، ساتر تكوينى نبوده؛ بلكه يك حايل و ساتر معنوى بوده كه مشركين نتوانند به وجود

[1] كمتر از دلالت نطق به لفظ قول بعضى از آيات وجود دارد:« فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً قالَتا أَتَيْنا طائِعِينَ» فصلت: 11 به آسمان و زمين فرمود بياييد چه به طوع و رغبت و چه به كراهت، گفتند به طاعت آمديم. البته ما به زبان ساير موجودات نا آشنا هستيم.« إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولًا» الأحزاب: 72.