وَ الْأَرْضِ ...» (الحديد: 21) اين كلام از متكلّمى كه دوزخ و بهشت را مادّى مى‌داند عجيب است و بى‌تدبّر بر قلم آنان جارى شده؛ زيرا اگر وسعت، بهشت مانند وسعت آسمانها و زمين باشد، بايد زمين‌ما و كهكشانها بهشت باشد، در حاليكه چنين نيست. بايد اين دو آيه توجيه شود و يا از جمله متشابهات قرار گيرد. والله العالم.

بطور كلى قيامت و دوزخ و بهشت‌ها و محشورين، مادى هستند هرچند مدرك لذّتهاى‌مادى و معنوى، ارواح مجرّده مى‌باشند كه مدبّر اجساد إنسان و اجسام جنّ و غيرهم مى‌باشند.

موانع و مشكلات معراج‌

هيئت بطلميوسى قديم نظرياتى داشت كه معراج جسمانى را ناممكن مى‌ساخت، و شايد همين مشكلات بود كه بعضى از دانشمندان را وادار و مجبور به قبول معراج روحانى مى‌ساخت ولى از قرن نوزدهم ميلادى به اين طرف كه بطلان قواعد اين هيئت خيالى و مخالف قرآن از نظر علمى آشكار گرديد، ديگر كسى در إبطال مشكلات آن نبايد وقت خود را تلف كند.

روشن ترين و عمده ترين مشكله از قديم الايام مسأله زمان بوده كه حتى براى رسيدن به بيت المقدّس از مكّه، در يك شب با در نظر داشت وسايل موجوده آن زمان ناممكن بوده است، كه جواب همه دانشمندان اسلامى اين بوده كه سرعت طى طريق به شكل إعجاز و مافوق سرعت عادى بوده و مشكلى را ايجاد نمى‌تواند. ولى سفر عروج به آسمان نزد همه غير ممكن بوده، حتى تا امروز كه رفتن به فضا حسّى شده بازهم مورد إستبعاد و حتى يك نوع خيال پردازى به نظر بى‌خبران غير مسمانان مى‌آيد تا يك حقيقت واقع شده.

دو استبعاد مهم در اين جا وجود دارد

1- چگونه يك إنسان بدون وسايل به آسمان مى‌رود؟ در حاليكه يك كيلومتر به هوا