وقتى كه «سدرة» را فرا گرفت آنچه كه فرا گرفت.

8- نه چشم او انحراف پيدا كرد و نه از حد خود تجاوز كرد.

معراج و مباحث آن‌

1- در كيفيت معراج سه نظريه وجود دارد:

الف) رفتن آن حضرت به آسمان ها روحانى بوده؛ بلكه سفر شبانه ايشان از مكّه به بيت‌المقدّس نيز روحانى بوده است.

اين قول نه در گذشته و نه امروز هيچ اشكالى عقلى و علمى و عادى ندارد و مى‌شود اين قول را كه احتمالًا مختار چندتن معدود است، بخواب ديدن تفسير كرد!

ب) سفر معراج از مكّه مكرّمه به بيت المقدّس كه سفر عرضى بوده، در بيدارى به شكل اعجاز واقع شده ولى سفر صعودى آنحضرت از آنجا به آسمانها روحانى بوده است.[1] و اين قول نيز از مشكلات عمده بدور است، و تنها يك سؤال متوجّه آن است، فاصله‌اى در حدود ششصد كيلومترى يا كمتر و بيشتر (مكّه، اردن، بيت المقدّس) در يك ساعت يا مقدارى از آن، چگونه صورت گرفت كه با توجه به قدرت لايتناهى حق تعالى و إعجازى كه متدين به آن معتقدند قابل طرح و لازم به جواب دادن نيست. ولى اين قول با وجود وحدت معناى جمله‌ «لِنُرِيَهُ مِنْ آياتِنا» در سفر عرضى به مسجد اقصى و جمله‌ «لَقَدْ رَأى‌ مِنْ آياتِ رَبِّهِ الْكُبْرى‌» در سفر طولانى آسمانى ضعيف است.

ج، به هر حال مجموع ادلّه نقليه مانند آيات قرآن و احاديث، حكايت از جسمانى بودن معراج از مكّه به بيت المقدّس و از آنجا به آسمان تا سدرة المنتهى و يا جايى بالاتر از آن كه‌

[1] - يكى از اين قائلين كه از چند سال گذشته به ذهن من مانده صاحب تفسير الميزان است و حدس مى زنم جمعى ديگر از فلاسفه مسلمان به آن قائل باشند. والله العالم. و همين قول از چند تن اهل علم معاصر كه تفسير نوشته اند ظاهر مى‌شود ج 22/ 507 كه زمان و مكان نفى شده، بحارالأنوار ج 18/ 289 و 91.