پژوهشى در باره نَسخ در قرآن‌

نَسخ، از مسائل بحث‌انگيز قرآن كريم است و ماهيت، امكان، مصاديق و مسائل آن، مباحث گسترده‌اى را در قرآن‌پژوهى برانگيخته است. محصول اين مباحث، به گونه مستقيم يا غير مستقيم، بر علومى همچون تفسير و فقه اثر مى‌گذارد. اهميت دانش ناسخ و منسوخ در پژوهش‌هاى تفسيرى پوشيده نيست. در كوشش‌هاى فقهى نيز نگاه به اين دانش ضرورى است؛ زيرا فقيه براى استنباط احكام شرعى از قرآن، بايد آيات منسوخ را بازشناسد تا مبادا آنها را (به فرض وجود) مبناى استنباطهاى فقهى قرار دهد. نسخ همچنين، در علم كلام و فلسفه دين، با برخى مسائل مهم همانند بداء، علم و قدرت خداوند، قضا و قدر و فلسفه تشريع پيوند دارد.

روايات اهل‌بيت عليهم السلام نيز از اهميت دانش ناسخ و منسوخ در تفسير قرآن و بيان احكام سخن گفته و بازشناختن موارد نسخ و آشنايى با مسائل آن را از دانش‌هاى بنيادى و پيش‌نياز فهم قرآن و اظهار نظر در معارف دينى دانسته‌اند.[1]

پژوهشگران علوم اسلامى آثار پر شمارى در باره نسخ پديد آورده و به تفصيل از آن سخن گفته‌اند، به گونه‌اى كه بخش چشمگيرى از نگاشته‌هاى علوم قرآنى در باره نسخ، ناسخ و منسوخ است. افزون بر آثار مستقلى كه به اين موضوع پرداخته‌اند، بسيارى از آثار ديگر قرآنى و تفسيرى هر يك به مناسبتى بدين موضوع نظر كرده و در

[1]. ر. ك: ص 293( شناخت ناسخ و منسوخ).