تمثيل‌

تمثيل، خود از انواع تشبيه است و داراى آثارى ويژه است.

«وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلى‌.[1]

براى خداوند نمونه والايى است».

زَمَخشَرى، مؤلّف الكشّاف، هنگام شرح آيات 17- 20 از سوره بقره:

«مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ ناراً فَلَمَّا أَضاءَتْ‌.

مَثَل آنان، همانند كسى است كه آتشى افروخت و وقتى آتش شعله‌ور شد ...».

مى‌گويد: خداوند براى آن كه صفات منافقان را آشكار سازد، مَثَل مى‌آورد؛ چرا كه مَثَل، در روشن كردن معانى و پرده‌برداى از حقايق، بسيار مؤثر است؛ به گونه‌اى كه موضوعات تخيل‌آميز، به صورتى محقّق و عينى مشاهده مى‌شوند.[2]

علامه طباطيايى در تعريف «مَثَل» مى‌گويد: مَثَل وسيله‌اى است كه براى وصف مراد به كار مى‌رود و مقصود اصلى را با تمثيل و تشبيه به ذهن شنونده نزديك مى‌سازد.[3]

از نظر علامه طباطبايى، كاربرد مَثَل در قرآن از اين روست كه آسان‌ترين راه براى تبيين حقايق و دقايق است كه عالِم و عامى هر دو، و هر يك در سطح و مرتبه خاصّ خود از آن بهره‌مند مى‌شوند؛[4] همچنين به نظر وى زبان تمثيلى، معانى ناشناختنى را با آنچه شناختنى و معهود ذهن عموم است، بيان مى‌كند. از آن جا كه هدايت قرآن فراگير است نه ويژه گروهى خاص، و در آن سطح فكرى عموم مردم رعايت مى‌شود و از سويى فهم همگانى بشر، از لايه محسوسات طبيعى فراتر نمى‌رود، پس براى‌

[1]. نحل: آيه 60.

[2]. الكشّاف: ج 1 ص 196- 197.

[3]. الميزان فى تفسير القرآن: ج 13 ص 202.

[4]. الميزان فى تفسير القرآن: ج 15 ص 125.