نمونه سوره فيل و قريش نيز در زمان پيامبر صلى الله عليه و آله دو سوره جدا از يكديگر بودند؟ رويه ديگر اين سؤال، اين است كه آيا اين سوره‌ها به همين شكل، هويت مستقل داشته‌اند؟

2. آيا ترتيب همه سوره‌ها به همين شكل بوده است؟ به سخن ديگر: با توجه به اين كه مى‌دانيم بسيارى از سوره‌هاى پايانى قرآن كنونى، پيش از سوره‌هاى آغازين آن نازل شده‌اند، آيا ترتيب نگارش و جاى‌گذارى سوره‌ها، به فرمان خدا يا پيامبر بوده است يا از سوى كسان ديگرى به اين شكل و نظم در آمده است؟

3. هر دو پرسش اوّل و دوم، در باره آيه‌هاى هر سوره نيز وجود دارند؛ يعنى: آيا آغاز و فرجام هر آيه را فرد خاصّى مشخص كرده است؟ و نيز پس و پيش آيه‌ها چگونه معلوم و نگاشته شده است؟ گفتنى است در سوره‌هاى بزرگ، اين سؤال به گونه‌اى ديگر نيز مى‌تواند ادامه يابد و آن، اين كه: آيا ترتيب هر گروه از آياتِ به هم پيوسته نيز به دستور و نصّ خاصى بوده است؟

4. دليل توحيد مصاحف (يكى كردن قرآن‌ها) در عصر عثمان چه بود؟ و جمع‌آورى قرآن در عصر پيامبر صلى الله عليه و آله تا يكى شدن قرآن‌ها چه مراحلى را پيمود؟

پيش از پرداختن به جواب سؤال‌ها، به پيشينه اين بحث- كه بيشتر تحت عنوان «جمع قرآن» مطرح مى‌شود- اشاره مى‌كنيم.

پيشينه تاريخى پژوهش‌

اصطلاح «جمع قرآن» در حوزه علوم و تفسير قرآن، به مفهوم كتابت و گردآورى قرآن كريم است كه در ذيل آن، از نگارش قرآن و نيز زمان و چگونگى تبديل آن به شكل مصحف كنونى بحث مى‌شود.

از منظر روايى و تاريخى، در اين كه قرآن از سوى كاتبان وحى با دقت نوشته مى‌شد هيچ ترديدى نيست، بنا بر اين، مهم‌ترين مسائل چالشى در موضوع جمع قرآن، يكى زمان و چگونگى تنظيم آيات در درون سوره‌ها و ديگرى، ترتيب سوره‌ها در مجموعه مصحف به شكل كنونى است كه هر يك از قرآن‌پژوهان با