يا مضاف به كلمه مبارك «اللَّه»؛ مانند حديث مشهور ثقلين:

إنّى تارِكٌ فيكُمُ الثَقَلَينِ: كِتابَ اللَّهِ و عِترَتى أهلَ بَيتى.[1]

من در ميان شما دو چيز گران بها را قرار دادم: كتاب خدا و عترتم؛ يعنى خاندانم.

بسيارى از مفسران، «كتاب» را در شمار اسامى اصلى قرآن كريم آورده‌اند؛[2] ليكن هر جا در قرآن يا حديث از اين كلمه براى اشاره به قرآن استفاده شده، قرينه مقالى يا مقامى در ميان بوده است. از اين روست كه در شمارى از آيات، مراد از «كتاب»، قرآن نيست؛ بلكه كتاب‌هاى آسمانى ديگر يا معانى ديگرى مراد است،[3] مانند اين آيه كه مسيح عليه السلام از «كتاب» ى (انجيل) سخن مى‌گويد كه خدا به او عطا كرده است:

«قالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتانِيَ الْكِتابَ‌.[4]

گفت: من بنده خدايم. كتاب را به من داده است».

4. ذكر

اين كلمه، مصدر از مادّه «ذ ك ر» است و در فرهنگ‌هاى لغت به معانى مختلفى مانند يادكرد (قلبى يا زبانى)، شرف و بزرگوارى آمده است؛[5] اما معناى اصلى مادّه «ذك ر»، تذكّر (در برابر غفلت و فراموشى) است‌[6] و هرگاه مراد از آن قرآن كريم باشد، به معناى «مذكّر» (به ياد آورنده) است. قرآن كريم بيش از شصت بار اين كلمه را به كار برده است‌[7] كه در بيش از بيست مورد آن، مراد، قرآن كريم است، از جمله‌

[1]. ر. ك: ص 48 ح 16.

[2]. تفسير الطبرى: ج 1 ص 64؛ التبيان فى تفسير القرآن: ج 1 ص 17؛ تفسير الفخر الرازى: ج 2 ص 14.

[3]. ر. ك: معالم المدرستين: ج 2 ص 13- 14.

[4]. مريم: آيه 30.

[5]. العين: ج 5 ص 346؛ مفردات الفاظ القرآن: ص 328؛ القاموس المحيط و القابوس الوسيط: ج 2 ص 1071- 1072 ماده« ذكر».

[6]. التحقيق فى كلمات القرآن الكريم: ج 3 ص 318 ماده« ذكر».

[7]. ر. ك: المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الكريم: ص 347- 348.