(فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ جاؤُ بِالْبَيِّناتِ وَ الزُّبُرِ وَ الْكِتابِ الْمُنِيرِ؛[1]

اگر تو را تكذيب كردند، [غمگين مباش‌] كسانى كه پيش از آنان بودند نيز [پيامبران خود را] تكذيب كردند. آنها با دلايل روشن و نوشته‌هاى متين و محكم، و كتاب روشنى‌بخش به سراغ آنان آمدند).

نظير اين آيه در سوره فاطر آيه 25 نيز بيان شده است.[2] البته در آن‌جا بعد از «إن» شرطيه، فعل «يكذِّبُوك» به صورت مضارع آمده كه نشانه استمرار اين عمل زشت از طرف آنان است.[3] از طرفى به دليل مكّى بودن سوره فاطر،[4] مراد از تكذيبگران، كفّار و مشركان مكّه است. همان طور كه در ابتداى همين سوره نيز بعد از بيان توحيد در خالقيّت خداوند با امر به يادآورى نعمت‌هاى الهى، خطاب به پيامبر (ص) اين مضمون تكرار شده است:

(وَ إِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ).[5]

گروهى از مفسّران،[6] آيه هجده سوره عنكبوت را نيز در مقام تسليت به پيامبر (ص) دانسته‌اند؛[7] چه اين‌كه آن را كلام خداوند و خطاب به مشركان مكّه و معاصران پيامبر (ص) مى‌دانند كه به صورت جمله‌اى معترضه، ميان سخنان ابراهيم (عليها السلام) به قومش، وارد شده است. بنا بر اين، خداوند در عين حالى كه مشركان را تهديد مى‌كند، از عموميت داشتن تكذيبگرى در امّت‌هاى گذشته نيز خبر مى‌دهد. هر چند گروهى ديگر از مفسّران،[8] چنين احتمالى را بعيد فرض كرده‌اند و آن را ادامه سخنان ابراهيم (ع) خطاب به قومش مى‌دانند كه در اين صورت، آيه در مقام تسليت به ابراهيم (ع) و تهديد دشمنان او خواهد بود.

[1]. سوره آل عمران، آيه 184.

[2].( و إن يكذّبوك فقد كذب لذين من قبلهم جاءتهم رسلهم بالبيّنات و بالزبر و بالكتاب لمنير).

[3]. تفسير روح البيان، ج 7، ص 341.

[4]. ترجمه مجمع البيان، ج 20، ص 299؛ ترجمه تفسير الميزان، ج 17، ص 3؛ الكشاف، ج 3، ص 595.

[5]. سوره فاطر، آيه 4.

[6]. ر. ك: تفسير القمّى، ج 2، ص 149؛ أطيب البيان فى تفسير القرآن، ج 10، ص 304؛ ترجمه مجمع البيان، ج 19، ص 30؛ انوار درخشان، ج 12، ص 320.

[7].( وَ إِنْ تُكَذِّبُوا فَقَدْ كَذَّبَ أُمَمٌ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ ما عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغُ الْمُبِينُ)( سوره عنكبوت، آيه 18).

[8]. ر. ك: ترجمه تفسير الميزان، ج 16، ص 172؛ تفسير نمونه، ج 16، ص 234؛ ترجمه جوامع الجامع، ج 4، ص 568؛ التبيان فى تفسير القرآن، ج 8، ص 195؛ الجديد فى تفسير القرآن المجيد، ج 5، ص 319.