مفاهيم اخلاقى، صفات صابران و يا آثار و بركات صبر، بسنده شده است.[1]

هرچند اين تحقيقات در جاى خود بسيار مفيد و سودمند بودند و در مرحله‌اى بايد انجام مى‌گرفتند، امّا در اين مرحله، نوبت آن است كه بدون گرفتار شدن در بند واژه‌ها، به دنبال كشف و استخراج عواملى باشيم كه به وسيله آنها قدرت صبر و تحمّل انسان افزايش يابد؛ كارى كه در معدودى از پژوهش‌هاى پيشين، از نگاه روايات ائمّه معصوم (عليها السلام) صورت گرفته است، امّا هنوز نسبت به كشف آموزه‌هاى خداوند متعال در باره اين عوامل، پژوهش مستقل و قابل توجّهى انجام نشده است. البته در لابه لاى اين تحقيقات در مواردى از آيات قرآن نيز استفاده شده است؛ امّا گاه تنها به عنوان شاهد و مؤيّد مطلب مورد استفاده قرار گرفته‌اند،[2] و گاه به اين دليل كه به صورت مستقل به اين موضوع نپرداخته‌اند، بلكه به عنوان شاخه‌اى از ديگر مباحث، آن را مورد بررسى قرار داده‌اند، به تمامى روش‌ها دست پيدا نكرده‌اند و در نتيجه، به گونه‌اى ناقص و ناتمام‌اند[3]، چنان‌كه در بعضى از آنها تنها روش‌هاى‌

[1]. از اين موارد مى‌توان به كتاب الصبر و الثواب عليه نوشته ابى بكر عبد الله بن محمّد بن ابى الدنيا( م 281 ق)، اشاره كرد كه در قالب 196 نكته از تفسير و اخبار و حكايات، به تفسير برخى آيات صبر و بيان احاديث و ديگر مباحث مرتبط با اين واژه پرداخته است. اين كتاب- كه با تحقيق محمّد خير رمضان يوسف، در سال 1418 ق، در دار ابن حزم بيروت به چاپ رسيده است-، اوّلين پژوهش مستقل در موضوع صبر محسوب مى‌شود. همچنين كتاب‌هاى الصبر فى القرآن الكريم، به قلم يوسف القرضاوى و صبر از ديدگاه قرآن، نوشته على اكبر اژه‌اى و كتابى ديگر با همين عنوان از قربانعلى عرفانى، از جمله تأليفات قرآنى با نگاه واژه‌شناسى به صبر هستند.

[2]. مانند: كتاب رضايت از زندگى نوشته عبّاس پسنديده، كه در بخش سوم و پايانى آن با عنوان« مهارت‌هاى مقابله با تنيدگى» پس از تبيين مقابله‌هاى درست( بردبارى) و نادرست( بى تابى) و آثار و پيامدهاى هر يك از آنها، همچنين بيان نشانه‌هاى صابران، در طى هشت فصل، برخى از مهارت‌هاى كاربردى براى مقابله با مشكلات بر شمرده شده‌اند. اين كتاب توسط سازمان چاپ و نشر دار الحديث در سال، 1384 ش به چاپ رسيده است. نمونه ديگر در اين باره، مقاله« رهايى از التهاب" پژوهشى در باره نقش صبر در كاهش ناملايمات زندگى"» نوشته محمّد جودكى است كه نويسنده در پاسخ به اين سؤال كه« چرا دين، صبر را نسخه مقابله با ناملايمات زندگى مطرح نموده است؟»، هفت واقعيت از حقايق زندگى را بر مى‌شمارد كه توجّه به آنها موجب كاهش فشار روانى ناشى از گرفتارى‌ها مى‌گردد. اين مقاله در دوفصل‌نامه علمى- تخصصى« حديث انديشه»، شماره 5( بهار و تابستان 1387 ش)، به چاپ رسيده است.

[3]. از آن جمله مى‌توان به پايان‌نامه سطح دو معصومه كربلايى على، با عنوان« ارزش صبر و استقامت از ديدگاه قرآن و سنّت و آثار و پيامدهاى فردى و اجتماعى آن»، دفاع شده در مهرماه 1383 ش، در حوزه علميه فاطميه كرمان، و پايان‌نامه كارشناسى ارشد همت الله نصيرى، با عنوان« جايگاه صبر در قرآن و روايات»، دفاع شده در سال 1379 ش، در دانشكده الهيات، فلسفه و معارف اسلامى، واحد تهران مركزى، اشاره كرد.