عقل در احاديث، مقابل امورى چون شهوت، هواى نفس، آرزوهاى دور و دراز، كبر و غرور، خشم و طمع و عُجب قرار گرفته است. به چند حديث از اميرالمؤمنين (ع) اشاره مى‌شود:

الْعَقْلُ صَاحِبُ جَيْشِ الرَّحْمَنِ وَ الْهَوَى قَائِدُ جَيْشِ الشَّيْطَانِ وَ النَّفْسُ مُتَجَاذِبَةٌ بَيْنَهُمَا؛[1]

خرد فرمانده لشكر الهى و هوس فرمانده‌ى لشكر شيطان است؛ نفس هم در ميان اين دو سرگردان است.

الْعَقْلُ وَ الشَّهْوَةُ ضِدَّان؛[2]

خرد و شهوت ضد يكديگرند.

قَدْ خَرَقَتِ الشَّهَوَاتُ عَقْلَه؛[3]

شهوت‌ها خرد او را پاره مى‌كنند.

قَاتِلْ هَوَاكَ بِعَقْلِك؛[4]

با عقل خود به جنگ هوس خويش برو.

اعْلَمُوا أَنَّ الْأَمَلَ يسْهِى الْعَقْل؛[5]

بدانيد كه آرزو، خرد را دچار غفلت مى‌كند.

الْغَضَبُ يفْسِدُ الْأَلْبَاب؛[6]

خشم، خردها را تباه مى‌كند.

أَكْثَرُ مَصَارِعِ الْعُقُولِ تَحْتَ بُرُوقِ الْمَطَامِع؛[7]

بيش‌ترين جايگاه سقوط خردها، زير پرچم طمع‌هاست.

إِعْجَابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ دَلِيلٌ عَلَى ضَعْفِ عَقْلِه؛[8]

خودپسندى انسان، نشانه‌ى كم خردى اوست.

[1]. تميمى الآمدى، عبدالواحد، غرر الحكم و درر الكلم، ح 2099.

[2]. همان، ح 2100.

[3]. نهج البلاغة، خطبه 109.

[4]. كلينى، الكافى، ج 1، ص 20.

[5]. نهج البلاغة، خطبه 86.

[6]. تميمى الآمدى، عبدالواحد، غرر الحكم و درر الكلم، ح 1356.

[7]. نهج البلاغة، حكمت 219.

[8]. كلينى، الكافى، ج 1، ص 27.