مى‌شود، يا تاثيرپذيرفتن از نظر رايج در فلسفه در مورد غير اختيارى بودن اعمال جوانحى است كه به عنوان مبادى فعل اختيارى (عمل جوارحى) مطرح مى‌شود.[1]

نكته جالب توجه اين‌كه عمل جوانحى شرط عمل جوارحى است و براى اين كه فرد نماز بخواند، بايد به نماز معتقد باشد و نيت قربه الى الله داشته باشد و اعتقاد و نيت، عمل جوانحى است.

همچنين توجه به اين نكته نيز لازم است كه كسانى كه عمل جوانحى را اختيارى نمى‌دانند، نمى‌توانند عمل جوارحى را اختيارى بدانند، چون عمل جوانحى منشأ و علت عمل جوارحى است و وقتى آن اختيارى نباشد، اين هم اختيارى نخواهد بود.[2]

نتيجه اين كه اگر حجيت خبر خاصّى با دليل قطعى ثابت شد، اثرش اين است كه مؤدّاى خبر پذيرفته و ايمان به آن ضرورى مى‌شود، هرچند مفيد يقين نيست، زيرا به جهت دليل قطعى كه پشتوانه خبر است و به آن حجيت داده است مكلف به باور و ايمان به آن موظف مى‌شود.

دو دليل ديگر در كلمات شيخ طوسى وجود دارد كه در ادامه نقل و نقد مى‌شود، هرچند يكى از آنها نزديك به دليل سوم است كه در مباحث قبل بررسى شد.

تحليل و جمع‌بندى‌

پس از بيان ديدگاه‌ها و دلايل مُنكران خبر واحد و پاسخ‌هايى كه به آنها داده شد؛ مى‌توان دانست كه اعتقادات به طور كلّى به دو دسته تقسيم مى‌شوند:

الف: مواردى كه يقين در موضوع آن اخذ شده است كه البته اين اخذ، يا عقلى است و عقل حكم كرده كه مثلًا بايد به نبوت يقينى معتقد شد و يا نقلى است، مثل معاد كه ادعا شده از آيات و احاديث استنباط مى‌شود كه خداوند اعتقاد به معاد يقينى را از مكلف خواسته است.

[1]. رك: رضا برنجكار، مقاله اختيار و عليت از ديدگاه ملاصدرا و اسپينوزا، مجله انجمن معارف اسلامى، پاييز 84، صص 60 43؛ رضا برنجكار، مقاله نقد و بررسى ديدگاه ابن سينا و اسپينوزا درباره ضرورت عليت، مجله پژوهش‌هاى فلسفى، بهار 90، صص 58 37.

[2]. همان ماخذ.