اقوال متأخّران‌

مى‌دانيم كه شيخ انصارى از جايگاهى خاص نزد انديشمندان شيعى برخوردار است تا آنجا كه وى را رئيس المتأخرين مى‌نامند.[1] علاوه بر اين‌كه مباحث و ادله او درباره خبر واحد از جايگاهى خاص در ميان انديشمندان برخوردار است.

وى پس از بيان ادله حجّيت خبر واحد و بحث تفصيلى درباره آنها در باب انسداد، به ادامه اين بحث در امور اعتقادى مى‌پردازد و سخن خود را با اين عبارت آغاز مى‌كند: «الامر الخامس: فى اعتبار الظنّ فى اصول الدين». شيخ انصارى در اين باب ابتدا اقوال مختلف را ذكر نموده، سپس ادلّه طرفين را بيان و به پاسخ‌گويى مى‌پردازد. از سخنان ايشان در مقام استدلال چنين به نظر مى‌رسد كه از حجّيت خبر واحد دفاع مى‌نمايد اما در هنگام نتيجه‌گيرى گويا به «عدم حجيت خبر در اعتقادات» نزديك مى‌شود. وى در توضيح اقوال مى‌فرمايد در مسأله شش نظر وجود دارد:

1. فقط علم قطعى از طريق دليل عقلى معتبر است. اين، نظر اكثر علما است و علامه حلى در باب حادى عشر و عضدى ادعاى اجماع كرده‌اند.[2] بر اساس اين قول حتّى نصوص قرآن و احاديث متواتر هم در باب اعتقادات حجّت نيست.

2. رسيدن به علم محوريت دارد ولو از طريق تقليد حاصل شود.

3. مطلق ظن در رسيدن به اعتقاد كفايت مى‌كند. اين نظر از محقق طوسى، محقق اردبيلى، شاگردش صاحب المدارك، شيخ بهايى، علامه مجلسى و محدث كاشانى حكايت شده است.

4. ظنّى كه از استدلال عقلى نه نقلى نشأت گرفته باشد معتبر است. با توجه به اين‌كه نظر و استدلال در قبال تقليد قرار داده شده است، مى‌توان فهميد كه مراد از تقليد استفاده از نقل و معصوم است نه شنيدن از ديگران و پذيرفتن.

5. ظنّ حاصل از خبر واحد در عقايد معتبر است. اين نظر، ظاهر حكايت علامه از اخباريين است و ظاهراً منظور محدثان جمودگراست كه به براهين عقلى توجه‌

[1]. عبد الحسين بن محمد رضا تسترى، فرايد الاصول، ج 1، ص 124.

[2]. شيخ انصارى، فرائد الاصول، ج 1، ص 272.