گونه‌اى كه احتمال ديگر منتفى باشد. امّا به اين مسأله نيز بايد توجه داشت كه ممكن است قرائنى وجود داشته باشد كه با ضميمه شدن به متن، آن را از مرحله ظهور به مرتبه نص منتقل كند. از جمله اين قرائن، تكرار مطلب با الفاظ مختلف و حتى واحد است. وقتى وحى و معصوم (ع) بارها سخنى را تكرار مى‌كنند و بر آن تأكيد مى‌ورزند، اين سخنان گرچه هر يك به تنهايى در رتبه ظهورند، اما در نگاه كلّى و مجموعى، احتمال خلاف رفع شده و به درجه نص مى‌رسند.[1]

منظور از يقين در ناحيه سند هم اين است كه صدور سخن از خدا يا معصوم (ع) قطعى است. دليل چنين قطعى، تواتر لفظى متون يا تواتر معنوى و يا وجود قرائن قطعى است.

مسأله قرائن از مهم‌ترين مسائل اصول استنباط كلام است و يكى از وجوه تمايز علم كلام با علم فقه به شمار مى‌آيد. اهميت اين مسأله در كلام از آن‌جاست كه ارتباط احكام عملى در مقايسه با ارتباط عقايد، بسيار ناچيز است.

مسائل اعتقادى آن‌چنان درهم تنيده است كه فهم يك گزاره غالباً به فهم ديگر مسائل يارى مى‌رساند. براى مثال، فهم اين‌كه حسن و قبح، عقلى است يا شرعى، در فهم صفت عدل الهى و نيز مسأله قضا و قدر، جبر و تفويض و ... مؤثر است و فهم عدل الهى و فروع آن در فروع مسأله جبر و تفويض تأثير مى‌گذارد. همچنين فهم يك جنبه از ابعاد وجود انسان در فهم ديگر ابعاد انسان مؤثر است، چرا كه اين ابعاد حقيقتاً به يكديگر ارتباط دارند.

در مورد خداشناسى و جهان‌شناسى نيز مطلب از همين قرار است. به عنوان مثال در بحث فاعليت الهى نظريات مختلفى مطرح شده است؛ متكلّمين خداوند را فاعل بالقصد، مشائين فاعل بالعنايه، اشراقيون فاعل بالرضا مى‌دانند و در حكمت متعاليه فاعليت خداوند را از نوع فاعل بالتجلّى مى‌دانند. اين آراء با يكديگر تفاوت دارند ولى پذيرش هر كدام از آنها فقط به اين مسأله ختم نمى‌شود بلكه در بسيارى از مباحث‌

[1]. رك: شيخ انصارى، فرائد الأصول، ص 170.