خبر واحد و بحث سندى نيست، زيرا حكم قطعى عقل و يادآورى معرفت يقينى و وجدان قطعى مى‌توانند مفاد احاديث را تثبيت نموده و نيازى به بحث سندى نيست.

4. اكثر مسائل اعتقادى از جنبه‌هاى متعدّدى برخوردارند و چه بسا اصول و پايه‌هاى مسأله، عقلى و وجدانى، و فروع آن، تعبّدى است. از همين جا، افرادى كه بدون رجوع به وحى خواسته‌اند به طور همه جانبه مسائل اعتقادى را حل كنند، گرچه در ابتداى سلوك فكرى‌شان در اصول و اساس به معرفت صحيح دست‌يافته‌اند، اما در ادامه كار از اين رو كه وجدانشان به نور وحى روشن نشده بود و در جزئيات مسأله قادر به درك حقيقت نبودند، دچار مشكل و شبهه شدند و اين مسأله تا بدان‌جا ادامه يافت كه در موارد وجدانى و حتى در مبانى عقلانى نيز از مسير درست منحرف شدند. تاريخ تفكر بشر، لغزش‌هاى بزرگان و نوابغى را نشان مى‌دهد كه گوياى همين مسأله است.[1] به عنوان مثال ارسطو در دوره اول تفكرش، به وحدت خدا اعتقاد داشته است؛ اما پس از آنكه در مباحث طبيعيات و مابعدالطبيعى دچار پاره‌اى مشكلات شد، اين مشكلات به مسأله توحيد نيز سرايت كرد؛ او در دوره دوم تفكر دچار شك و ترديد گرديد و در مرحله سوم، به شرك گراييد.[2]

بدين سان، كسى كه در پى معرفت و اعتقاد درست در همه ابعاد است، لازم است به وحى بازگردد و اساساً مهم‌ترين فلسفه وحى و دين، چنان‌كه در آيات و احاديث ملاحظه شد، هدايت انسان‌ها و رفع اختلاف ميان آنهاست. علاوه بر اين كه حتى اگر در موردى، اصل مطلب عقلى باشد و بدون نياز به وحى، وصول به آن ميسر باشد، باز در فروع آن مطلب و تبيين جزئيات و لايه‌هاى زيرين و عميق آن، راهنمايى پيامبران الهى ضرورى‌است.

ضرورت كلّ‌نگرى و مسأله امكان تجزّى در كلام‌

پيش از ورود به اين مبحث، براى مقدمه بهتر است به مفهوم يقين در ناحيه دلالت و سند اشاره شود. منظور از يقين در ناحيه دلالت، نصّ بودن متن در يك معناست، به‌

[1]. ر. ك: رضا برنجكار، مبانى خداشناسى در فلسفه يونان و اديان الهى، صص 108 85.

[2]. عبد الرحمن بدوى، ارسطو عند العرب، صص 174، 187 و 197 195.