در مباحثى كه عقل حكمى ندارد، تنها راه اثبات يك آموزه اعتقادى نقل است، مانند جزئيات بحث معاد. در مواردى كه عقل مى‌تواند قضاوت كند، دلايل نقلى مى‌تواند در كنار دلايل عقلى مفيد باشد.

براى مثال علامه حلى در مقابل معتزله كه خلف وعيد را جايز نمى‌دانند، در اثبات جواز عفو گناهكارى كه توبه نكرده به آيه‌ (إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ)[1] استدلال مى‌كند زيرا برطبق آيه شريفه، خداوند غير از گناه شرك، ممكن است ديگر گناهان را ببخشد و در اين‌جا موضوع بخشش گناهانى است كه شخص از آنها توبه نكرده است زيرا اگر مقصود گناه با توبه بود، آيه با اين امر مسلم كه توبه مشركان قبول شد و اسلام آنها پذيرفته شد در تعارض خواهد بود.[2]

متكلمان اماميه در اثبات ولايت اميرالمؤمنين (ع) در كنار ادله عقلى از آيات و سنت نبوى مثل حديث انذار استفاده مى‌كنند.[3]

انواع دليل به لحاظ شكل و صورت‌

در روش‌هاى اثباتى‌كه پس از اين ذكر خواهد شد از عقل نظرى و عقل عملى و نقل استفاده شده است اما نوع استفاده از اين منابع متفاوت است. در اين‌جا تنها به برخى از روش‌هاى ا ثبات اشاره مى‌شود.

اثبات از راه برهان خلف‌

برهان خلف نوعى از روش اثبات غيرمستقيم است؛ در روش برهان خلف براى آنكه ثابت شود قضيه‌اى درست است بايد ثابت شود كه خلاف آن قضيه، يعنى نقيض آن، نادرست است. نكته اصلى در اين نتيجه‌گيرى؛ يعنى از ابطال نقيض مطلوب، صدق مطلوب را نتيجه گرفتن، اين است كه دو نقيض هيچ وقت با هم كاذب (نادرست) نيستند. يعنى چون ارتفاع نقيضين محال است، بنابراين از ابطال نقيض هر قضيه،

[1]. نساء: 48.

[2]. ر. ك: علامه حلى، كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد، ص 416.

[3]. ر. ك: همان، ص 367.