فصل اول: روش‌شناسى تبيين‌

اين فصل به روش‌هاى تبيين آموزه‌هاى اعتقادى اختصاص دارد. اما قبل از هر چيز لازم است ابتدا مفهوم تبيين، هدف و فوائد تبيين، و شرايط تبيين از لحاظ مختلف مورد بحث قرار گيرد.

مفهوم تبيين‌

تبيين از ماده بين است. بين در لغت به معناى آشكار شدن، واضح شدن و كشف شدن است.[1] مقصود از تبيين در علم كلام اين است كه متكلم آموزه استنباط شده را به زبان مخاطبين توضيح دهد و آن را براى مخاطب روشن كند و ابهامى براى وى از جهت خود مسأله باقى نماند چه مخاطب آن را بپذيرد چه نپذيرد. به ديگر سخن وظيفه متكلم در مقام تبيين اين است كه مدعاى خود را به خوبى بيان كند و مقصود را به طرف مقابل برساند قطع نظر از اين كه مخاطب مدعا را بپذيرد يا آن را انكار نمايد. البته بايد توجه داشت كه تبيين صرفاً توصيف نيست بلكه تبيين علاوه بر توصيف، به مبانى، لوازم و پيامدهاى آن نيز نظر دارد. در تبيين، تجزيه و تحليل مفاد گزاره انجام مى‌شود در حالى كه در توصيف، كارى به تجزيه و تحليل گزاره ندارد. در برخى از مسائل، گاه بيان مدعا و تقرير مفردات و مؤلفه‌هاى آن به تنهايى در تبيين كفايت مى‌كند. ولى همه مسائل از اين وضعيت برخوردار نيستند؛ بلكه گاه تبيين مسأله در گرو بيان مبانى و لوازم آن است. گاه‌

[1]. ابى الحسين احمد بن فارس، معجم مقاييس اللغة، ج، 1 ص، 327؛ جوهرى، الصحاح، ج، 5، صص 2084 2082.