از فعل قبيح و اخلال به فعل واجب، و مبناى اين آموزه، اعتقاد به حسن و قبح عقلى است. از اين رو نخستين بحث عدل الهى، اثبات حسن و قبح عقلى بر اساس ادراك عقل عملى است و دومين بحث، اثبات اين مطلب است كه خداوند كار قبيح نمى‌كند و كار واجب را ترك نمى‌كند.[1]

ديگر مباحث عدل الهى مانند اين كه افعال خداوند معلّل به اغراض است. خداوند طاعات را اراده مى‌كند و از معاصى كراهت دارد، فعل متولد شده از فعل انسان، به انسان منسوب است، تفسير خاص از قضا و قدر و اضلال، عدم تعذيب اطفال كفار و مشركان، حسن تكليف و شرايط آن، وجوب لطف و نظريه عوض در بحث شرور و آلام همگى بر اساس حسن و قبح عقلى و كاركرد عقل عملى به اثبات مى‌رسد.[2]

نخستين بحث كلامى يعنى «نظر، فكر و تحقيق» نيز بر اساس كاركرد عقل عملى به عنوان اولين واجب مطرح مى‌شود و دو دليل آن يعنى وجوب دفع ضرر محتمل و وجوب شكر منعم، بر اساس حسن و قبح عقلى و عقل عملى شكل مى‌گيرد.[3]

دليل بسيارى از مباحث مربوط به نبوت و امامت و معاد نيز از عقل عملى و حسن و قبح عقلى سرچشمه مى‌گيرد. حتى وجوب ايمان به خداى اثبات شده توسط عقل نظرى نيز به عقل عملى باز مى‌گردد. امّا فيلسوفان اسلامى مانند ابن سينا و ملاصدرا، حسن و قبح عقلى را از مشهورات عام و امور عقلايى مى‌دانند و نه عقلى. از اين رو كاركرد عقل عملى به معناى ذكر شده را قبول ندارند. از اين رو، در بحث از معناى عقل مشاهده شد كه ملاصدرا منظور متكلمان از عقل را مشهورات عام دانست. زيرا بسيارى از استدلال‌هاى متكلمان كه فهرست بخشى از آنها در بالا ذكر شد، بر اساس حسن و قبح عقلى و عقل عملى شكل مى‌گيرد و اين فيلسوفان حسن و قبح را عقلى نمى‌دانند،

[1]. ر. ك: علامه حلى، كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد، صص 302 و 305.

[2]. ر. ك: علامه حلى، كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد، صص 306، 307، 313، 316، 317، 318، 319، 322، 324، 329.

[3]. ر. ك: مقداد بن عبدالله السيورى، اللوامع الالهيه، صص 85 83؛ علامه حلى، الباب الحادى عشر مع شرحيه النافع يوم الحشر و مفتاح الباب، ص 3؛ علامه حلى، مناهج اليقين فى أصول الدين، ص 167.