يابد. از سوى ديگر، هر اندازه كنترل بر نفس كمتر باشد، قدرت تصميم‌گيرى و انتخاب رفتار كمتر خواهد شد. پس كسى كه تابع هواهاى نفسانى و غرايز شهوانى خويش است، قدرت كنترل كمترى داشته، اسير هواى نفس بودن، درباره او صادق است، يا مى‌توان گفت هواى نفس خويش را مولا و معبود خود قرار داده و تابع تمايلات آن است.[1]

اين سخن نه فقط در آموزه‌هاى دينى تأييد شده است، بلكه برخى روان‌شناسانِ سرشناس نيز بر آن صحه گذاشته و الگوى افزايش توان خويشتن‌دارى را «الگوى آزادى» نام گذارده‌اند.[2]

اين اعتقاد كه در پى ارضاى هواها و هوس‌هاى خود بودن، به منزله آزادى است، از نظر دين، انديشمندان و صاحب‌نظران علوم جديد مردود است. دانيل گلمن در كتابش، ناتوانى از كنترل غرايز و هواهاى نفسانى را با تعبير مذمت‌آلود «برده هوس» بودن ياد كرده و فصلى را با عنوان «بردگان هوس» نگاشته و در آغاز آن آورده است: «حس تسلط بر نفس خود، يعنى توانايى مقاومت در مقابل طوفان‌هاى هيجانى كه سرنوشت برپا مى‌دارد، به جاى" برده هوس" بودن، از زمان سقراط به عنوان صفتى پسنديده مطرح بوده است».[3]

در زمينه لزوم كنترل نفس، ميان دين و روان‌شناسى اتفاق نظر وجود دارد و هيچ‌يك به سركوبى مطلق هواها و خواهش‌هاى نفس و هيجانات درونى قايل نيستند؛[4] اما به نظر مى‌رسد تفاوت در نوع حدودى است كه هريك براى كنترل نفوس تعيين مى‌كنند، كه بايد در جاى خود بررسى شود.

[1]. أَ رَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ‌( فرقان: 43)؛ فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّما يَتَّبِعُونَ أَهْواءَهُمْ وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ‌( قصص: 50)؛ أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى‌ عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى‌ سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى‌ بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ يَهْدِيهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَكَّرُونَ‌( جاثيه: 23)؛ فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ‌( نساء: 111)، فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّما يَتَّبِعُونَ أَهْواءَهُمْ وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ‌( بقره: 219).

[2]. ر. ك: آندرو ا. ساپينگتون، بهداشت روانى ترجمه حميدرضا حسين‌شاهى براواتى، نشر روان، تهران 1379 ص 83.

[3]. هوش هيجانى: ص 89.

[4]. ر. ك: هوش هيجانى ص 89.