مضطر، خوردنى يا آشاميدنى‌اى كه به حكم اولى حرام است، با حكم ثانوى حلال مى‌شود؛ يا «روزه» كه در حالت عادى در ماه مبارك رمضان به حكم اولى واجب است، به حكم ثانوى حرام مى‌شود. افزون بر آن، در سيره معصومان (عليهم السلام) روايات بى‌شمارى در تبيين امور مربوط به بهداشت و درمان وجود دارد كه از اهتمام فراوان آموزه‌هاى دينى به مراقبت از سلامت جسم حكايت مى‌كند. بنابراين بر اساس آنچه در منابع دينى منعكس شده است، آدمى‌نمى‌تواند هرگونه رفتارى با جسم خود داشته باشد و سلامت خود را به خطر اندازد. بر اساس آموزه‌هاى اسلامى، مراقبت از سلامت جسم براى همگان تكليف شرعى، ضرورت اخلاقى و حق انسان بر نفس خويش به‌شمار مى‌آيد؛ و كوتاهى در انجام‌دادن اين تكليف، گناهى بزرگ و در بعضى موارد نابخشودنى به‌شمار مى‌آيد كه عذاب ابدى دوزخ را در پى خواهد داشت.

استاد شهيد مرتضى مطهرى دراين‌باره مى‌گويد: «اسلام" تن‌پرورى" به معنى" نفس‌پرورى" و شهوت‌پرستى را شديداً محكوم كرده است، اما پرورش بدن به معنى مراقبت و حفظ سلامت و بهداشت را از واجبات شمرده است و هر نوع عملى را كه براى بدن زيان‌بخش باشد حرام شمرده است».[1]

بسيارى از فقهاى بزرگ، محافظت از بدن را واجب، و زيان رساندن به آن را حرام دانسته‌اند و ديگران دست‌كم اضرار به نفس را جايز ندانسته و ادلّه شرعى را دراين‌خصوص براى حرمت زيان رساندن به بدن كافى نمى‌دانند، اما درباره عدم جواز آن اتفاق نظر دارند.[2] البته بسيارى از فقها، منبع اين حكم شرعى را عقل انسان مى‌دانند و معتقدند اين حكم عقلى، مبناى بسيارى از احكام شرعى ديگر شده، در فروع فقهى، آنجا كه موضوع اضطرار مطرح مى‌شود، حكم اولى به دليل وجود اضطرار و وجوب محافظت از بدن برداشته مى‌شود و حكم ثانويه كه در جهت دفع ضرر از بدن است، به جاى آن مى‌نشيند. شيخ طوسى در كتاب الخلاف دفع ضرر و زيان از جان و مال را واجب مى‌داند و مى‌نويسد:

[1]. انسان در قرآن: ص 29، 30.

[2]. ر. ك: محمد رحمانى،« نگاهى به مبانى فقهى پيوند اعضا در فتاواى مقام معظم رهبرى»، پژوهش و حوزه، بهار 1380، ش 5.