2. قضا و قدر الهى، دو گونه است: محتوم و غير محتوم. تقدير غير محتوم انسان‌ها، قابل تغيير است و مى‌توان آن را از طريق عواملى كه آنها نيز در محدوده تقدير الهى، در نظام آفرينش مؤثرنّد، تغيير داد.[1] مثلًا انسان مى‌تواند با دعا، صدقه و مانند اينها جلوى اجَل معلّق و غير محتوم را بگيرد، به خلاف اجَل حتمى‌اش كه قابل تغيير نيست.

3. شايد اصلى‌ترين پيام حكمتِ ياد شده مبنى بر نقش قضا و قدر در امور هشتگانه‌اى كه در متن حديث آمده، تلاش براى كشف استعدادها جهت برنامه‌ريزى براى بهره‌بردارى صحيح از آنهاست.

توضيح مطلب، اين كه هر كس از نظر جسمى و روحى به طور طبيعى ويژگى‌هايى دارد كه تعيين كننده مقدّرات آينده اوست. انسان، با شناخت صحيح از توانايى‌هاى خود و آگاهى از عوامل سلامت، بيمارى و مرگ‌هاى زودرس و برنامه‌ريزى جهت بهره‌بردارى صحيح از امكانات خدادادى، مى‌تواند سرنوشت زندگى خود را تغيير دهد و بسيارى از ناملايمات را در محدوده مقدّرات الهى، از خود دفع نمايد، و در برخورد با مقدّراتِ محتوم، رضا به قضاى الهى پيشه سازد و از بركات آن در دنيا و آخرت بهره‌مند شود.

[1]. دانش‌نامه عقايد اسلامى: ج 8 ص 305( عوامل خوشايندى بدا).