دوم‌

در ميان مجموعه‌هاى حديثى فراوانى كه مى‌شناسيم، مُصَنَّف عبد الرزّاق صنعانى يمنى (م 211 ق) به دلايلى كه از اين پس بيان خواهد شد، براى رويكردى منبع‌شناسانه بسيار مناسب است. اين اثر كه چاپ يازده جلدى آن بر اساس نسخه نادرى است كه بر جاى مانده،[1] حقيقتا پرسش‌هايى را درباره كامل بودن اين مجموعه و تدوين اصلى‌اش، به دليل آنكه از روايات مختلف گردآورى شده، بر مى‌انگيزد. با اين همه، نود درصد آن، به يك راوى بر مى‌گردد: اسحاق بن ابراهيم دَبَرى (م 285 ق). او احتمالًا اين مجموعه را به صورت مكتوب از پدرش، يكى از شاگردان عبد الرزّاق، دريافت كرده است، امّا در روايت آن، نام پدرش را جا انداخته است، چه زمانى كه در كودكى همراه پدرش، در درس‌هاى عبد الرزّاق حاضر مى‌شده، از خودِ وى براى نقل مُصَنَّف، اجازه داشته يا چنين ادعا كرده است. اسحاق در زمان فوت عبد الرزّاق، شش يا هفت ساله بوده است.[2] با اين همه، به نظر نمى‌رسد كه تفاوت سنى زياد عبد الرزّاق و اسحاق دَبَرى، اعتبار روايت او را، دست كم در نظر يك تاريخ‌شناس خدشه‌دار سازد. هيچ احتمالى مطرح نيست كه اسحاق اين مجموعه را به طور كامل يا حتى بعضا جعل كرده و به عبد الرزّاق نسبت داده باشد. جز برخى نكته‌هاى معدود از راويان، بايد عبد الرزّاق صنعانى را مؤلّف واقعى مصنّف دانست.

حتى با تورقى گذرا در اين اثر در مى‌يابيم كه بيشتر كتاب‌ها] و فصول [آن حاوى مطالبى است كه ادعا شده عمدتاً از طريق سه نفر رسيده است: مَعمَر، ابن جُريح و

[1]. عبدالرزّاق بن همّام صنعانى، المُصَنَّف، تحقيق حبيب الرحمن اعظمى، 11 جلد( سيملاك، 1391 ق/ 1972 م)[ اين كتاب از طريق انتشارات المكتب الإسلامى در بيروت توزيع يافته است( ويراستار)].

[2]. ذهبى، ميزان الإعتدال فى نقد الرجال، تحقق م. ب. النعسانى( قاهره، 1325 ق/ 1907 م)، ج 1، ص 58؛ ابن‌حجر عسقلانى، لسان الميزان( حيدر آباد، 1329- 1331 ق)، ج 1، ص 349 به بعد؛ صفدى، الوافى بالوفيات( ويسبادن، 1972)، ج 6، ص 394 به بعد.

- lA ر

afadD, AL- WAfD bi- L- wafayAt: Das biographische Lexikon des

ر

alAhaddDn b. Aibak) Wiesbaden, 2791(, vol. 6, pp. 493 ff.