قلم خودشان و يا به قلم شاگردانِ ايشان به رشته تحرير در آمده است.

در دهه‌هاى اخير و پس از صاحب جواهر، هيچ فقيهى فرصت و توفيقِ آن را نيافته است كه يك دوره فقه را به طور استدلالى تدريس نمايد. در علم اصول نيز ايشان استاد بسيار بزرگى بود و مسائل مشكل علم اصول را به سادگى و بدون هيچ مشكلِ فكرى بيان مى‌نمود.

در علم رجال، ايشان كتاب بزرگ معجم الرجال را به رشته تحرير در آورده است.

اين كتاب، بسيار ارزشمند و بزرگ است.

ايشان در علم تفسير، تنها موفق شدند يك جلد از كتاب البيان را به رشته تحرير در آورند.

اكنون اين شخصيتِ بزرگ كه مقام علمى و معنوىِ بسيار والايى داشت، از دستِ ما رفته است. ايشان از نظر مظلوميت نيز در بين مراجع، بى نظير بود. فشارى كه در دوره حكومت صدام بر ايشان وارد شد، بر هيچ كس وارد نشد. به خانه ايشان حمله كردند.

ياران ايشان را كشتند. فرزندان ايشان را به اسارت بردند. تا مى‌توانستند ايشان را اذيّت كردند و به ايشان اهانت نمودند.

حتى هنگامى كه ايشان دار فانى را وداع گفتند، اجازه تشييع جنازه ايشان را ندادند.

كدام مرجع تقليدى با چنين مظلوميّتى دفن شده است؟

نكته‌اى كه من مى‌خواهم خدمتتان عرض كنم، اين است كه گاهى اوقات، ممكن است انسان نقاطِ ضعفى داشته باشد و اشتباهاتى را مرتكب شود. در اين صورت، انسان بايد تلاش كند كه تا حدّ امكان، اشتباهاتِ خود را جبران كند.

از جمله اشتباهات، اشتباهاتى بود كه بعضى از افراد در مورد حضرت آيت اللّه العظمى خوئى مرتكب شدند. تا آنجا كه حتى اكنون كه مسئولان بزرگِ ما، مقام معظّم رهبرى، مراجع عاليقدر، حوزه‌هاى علميّه، هيئت دولت و علماى بزرگ از آقاى خوئى تجليل مى‌كنند، برخى هنوز نسبت به شخصيّت ايشان، شبهه دارند.

بايد به اين نكته توجه داشته باشيم كه در طول تاريخ، گاه بزرگان دين در موقعيت‌هايى قرار مى‌گيرند كه براى ديگران قابل فهم نيست. هنگامى كه امام حسن عليه السلام با معاويه صلح كرد، افراد تندرو به ايشان مراجعه كردند و خطاب به ايشان گفتند: «السَّلامُ عَلَيْكَ يا مُذِلَّ الْمُؤْمِنينَ»[1] يعنى شما راه حضرت على عليه السلام را رها كردى. با معاويه كنار آمدى و صلح‌نامه را امضا كردى و آبروى شيعيان را بر باد دادى.

اين حرف‌ها را به امام حسن عليه السلام مى‌زدند.

در حالى كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرموده بود:

«ابْناىَ هذانِ امامانِ قاما اوْ قَعَدا.»[2]

اين دو فرزند من (امام حسن و امام حسين) هر دو امام هستند چه قيام كنند و چه قيام نكنند.

با وجود اينكه امام حسين عليه السلام در همان زمان مى‌فرمود هر چه امام حسن عليه السلام بفرمايد، درست است، بعضى‌ها چنين اهانت‌هايى به امام حسن عليه السلام مى‌كردند. گاهى اوقات، اين گونه صحنه‌هاى تاريخ، قابل درك نيست.

در مورد حضرت آيت اللّه العظمى خوئى نيز برخى افراد مى‌روند و مى‌گردند تا جمله‌اى از حضرت امام خمينى را براى تضعيفِ ايشان پيدا كنند. اگر حضرت امام در زمانى جمله‌اى فرموده باشند، مگر حضرت امام در هنگام درگذشتِ آقا جمال فرزند حضرت آيت اللّه خوئى، آن اطلاعيّه بلند را

[1]-« سلام بر تو اى ذليل كننده مؤمنان!»

[2]- ر. ك: مجلسى، محمدباقر، بحار الانوار، ج 35، باب 7، روايت 1، ص 226.