متولد نشده بود.

همچنين فردى به نام حسن بن الوان از عطيّه نقل مى‌كند كه او گفته است:

من از عبدالله بن حسن بن على بن ابى طالب مشهور به عبدالله محض پرسيدم: آيا انتساب اين خطبه به حضرت زهرا عليها السلام درست است؟

عبدالله فرمود: آرى، من اين خطبه را از پدرم امام حسن و او از مادرش فاطمه زهرا عليها السلام نقل مى‌كرد و همه ما اين سخنرانى را از حفظ هستيم.

مسلمانان روى اين خطبه بسيار حساسيت داشته‌اند. عده‌اى مى‌گفته‌اند: اين خطبه توسط ابو العَيْنا جعل شده است. خاندان رسول الله صلى الله عليه و آله و فرزندان حضرت على عليه السلام نيز با تمام توان تلاش مى‌كرده‌اند تا اين خطبه را حفظ نمايند و آل ابو طالب موظف بوده‌اند كه جمله به جمله اين خطبه را حفظ كنند.

آيا اگر اين خطبه بيانگر يك مسئله عادى و مصيبت و غم و غصه يك خانمِ پدر مرده بود، باز هم اين همه اهميت و حساسيت داشت كه اين همه آدمْ آن را از حفظ كنند؟! از اينجا فهميده مى‌شود كه اين خطبه در بر دارنده پيام مهمى است كه بايد مورد توجه قرار گيرد.

اين خطبه بسيار مفصل است. كتاب‌هاى بسيار زيادى هم آن را نقل كرده‌اند.

در كتاب ناسخ التواريخ نيز ترجمه فارسى آن ذكر شده است. من ابتدا قصد داشتم همه اين خطبه را برايتان بخوانم. بعد ديدم بسيار مفصل است. بنا بر اين تنها ترجمه قسمتى از آن را برايتان مى‌خوانم. خطبه چنين است:

«... سپاس و ستايش مخصوص خداوند است در برابر نعمت‌هاى او. تعريف و تمجيد، او راست در مقابلِ داده‌هاى او. نعمت‌هاى فراوان و جهان‌شمولِ خداوند كه بر آن دست يازيد، از شمارشْ بيرون است و دوامِ آن از دركِ فكرها والاتر ...»

هر كدام از اين جملات، يك عالَم معنا دارد. تا به حال تعدادى كتابِ سيصد و چهارصد صفحه‌اى در شرح و تفسير اين خطبه نوشته شده است. حضرت در ادامه خطبه، مردم را به شكر و سپاس دعوت فرموده تا موجب كثرت و ازديادِ نعمت گردد و فرمود:

«گواهى مى‌دهم او تنها است. مرز ندارد.

حد ندارد. شريك ندارد. همتا ندارد. ضد و ناساز ندارد ... كلمه‌اى است كه حقيقتِ اخلاص را به وحدتْ تأويل مى‌كند. دل‌ها را با وحدانيتْ پيوند مى‌زند. نعمتِ فكر و انديشه را به انسان عطا فرمود تا به وسيله آن، چيزهايى را كه با چشم نمى‌توان ديد و نمى‌توان به بيان آوَرْد و چگونگىِ آنها در وهم نيز نمى‌گنجد، درك كند.

جهان را از هيچ ساخت و بدون استفاده از هيچ مادّه، طرح يا الگو يا مشاور و يا شريكى، طرحِ جهان را ريخت. بدون آنكه نيازى به آن داشته باشد يا بخواهد فايده‌اى از آن ببرد.

خواست كه ديگران حكمتِ بالغه او را درك كنند و از بابِ روشن‌بينى، او را اطاعت كنند و در برابر عظمتِ قدرتِ او سرِ تسليم فرود آورند و رهِ بندگى پيش گيرند تا به حدّ كمال برسند.»

يكى از پيچيده‌ترين مسائل فيزيك كه حضرت در اين خطبه به آن اشاره كرده‌اند، اين است كه مواد از چه چيزى ساخته شده است. در فيزيك گفته مى‌شود كه مواد از ذراتِ بنيادى ساخته شده‌اند؛ اما علم فيزيك هنوز خود نمى‌داند كه ذرات از چه چيزى ساخته شده‌اند.

بعضى از جملاتِ اين سخنرانى، در اوج قله معرفت و شناخت قرار دارند. در قلمرو معرفت‌شناسى، ما در هزار و چهارصد سال اخير، نظير اين جملات را سراغ نداريم.

بنا بر اين، يك خانم خانه‌دار معمولى با مشكلات و محدوديت‌هايى كه به آن اشاره‌