اين كه اين بخش، غير قابل تغيير است يا مى‌توان آن را تغيير داد؟ و يا به طور كلّى آيا توزيع درصدها دقيقاً همين است يا نه؟، ممكن است مباحث و ملاحظاتى وجود داشته باشد؛ اما آنچه مهم است، اين كه به طور كلّى ثابت شده است كه عوامل شادكامى، تنها در عوامل مادّى خلاصه نمى‌شوند و حتّى عوامل مادّى، نسبت به ديگر عوامل، تأثير كمترى در شادكامى دارند. از اين رو، نبايد ثروت و رشد اقتصادى را تنها عامل شادكامى دانست.

ثانياً، به نظر مى‌رسد كه مقايسه كشورهاى پرجمعيت، با كشورى مانند دانمارك كه فقط پنج و نيم ميليون جمعيت دارد، صحيح نباشد.

ثالثاً، عوامل و آفات شادكامى، فراتر از عوامل و آفات اقتصادى و مادّى است.

ممكن است كسى هيچ نوع كمبود اقتصادى و رفاهى نداشته باشد، ولى به دليل آفت‌هاى اخلاقى و يا به دلايل ديگرى- كه شرح آنها در اين كتاب خواهد آمد- دچار نگرانى و افسردگى گردد. به عكس، ممكن است كسى دچار كمبود اقتصادى باشد و با اين وصف، شاد باشد، چنان كه امام على عليه السلام در تبيين ويژگى‌هاى مؤمن مى‌فرمايد:

«مسرور بفقره؛[34]

با اين كه فقير است، شاد است».

از سوى ديگر، رشد اقتصادىِ همگانى، به گونه‌اى كه همه مردم جهان بتوانند از انواع امكانات علمى، فرهنگى و رفاهى برخوردار شوند، آرزويى است كه به باور ما، جز در عصر ظهور امام مهدى عليه السلام محقّق نخواهد شد.

بر اين اساس، مهم‌ترين مسئله در موضوع شادى، ارائه الگويى است كه همگان بتوانند با پيروى از آن، در همه حال، شادكام باشند.

الگوى شادكامى در اسلام‌

با جرئت مى‌توان گفت كه يكى از معجزات اسلام، اين است كه چهارده قرن پيش از اين، در عصر حاكميت جهل بر جهان، الگويى از شادكامى را به جهانيان عرضه‌

[34]. الكافى: ج 2 ص 227.