گرفته است، مانند: خوردن گوشت، بويژه گوشت برخى از پرنده‌ها، خوردن انگور سياه، مصرف كدو، نوشيدن عسل، نگاه كردن به سبزه، و چهره زيبا، لذايذ جنسى حلال، خواب، نظافت، شستشوى سر با گل خطمى، استفاده از انگشتر فيروزه، و لباس نرم، استعمال بوى خوش، سواركارى و پياده‌روى و ....

در تبيين رواياتى كه به نقش اين گونه امور در درمان نگرانى و يا پديد آوردن شادى اشاره دارند، چند نكته قابل توجه است:

1. عوامل شادى و يا غم‌زدايى، منحصر به عواملِ عقلى، اخلاقى، رفتارى و عبادى نيستند؛ بلكه عوامل مادى نيز در كنار ديگر عوامل مى‌تواند در آسايش روانى و شادكامى فرد، مؤثّر باشد.

2. با عنايت به اين كه سند همه اين روايات، از اعتبار لازم برخوردار نيست، پژوهش‌هاى علمى مى‌تواند در ارزيابى مدلول (محتواى) آنها مؤثّر باشد، چنان كه در مواردى صحّت مفاد آنها از نظر علمى، مورد تأييد قرار گرفته است.[306]

3. آنچه در روايات مورد اشاره آمده، همه عوامل تأثيرگذار در درمان اندوه و يا پديد آوردن شادى نيست؛ زيرا نه بناى اهل بيت عليهم السلام بر اين بوده كه در اين گونه مسائل وارد شوند، و نه همه آنچه آنها فرموده‌اند، به دست ما رسيده است.

3- 6. عوامل غير اختيارى‌

آنچه تاكنون در باره عوامل شادى گذشت، امورى اختيارى هستند كه انسان، با بهره‌گيرى از آنها، مى‌تواند شادكام باشد؛ امّا در روايات اهل بيت عليهم السلام، به دو عامل غير اختيارىِ شادى و يا اندوه نيز اشاره شده است:

[306]. ر. ك: ص 78( غذادرمانى).