بررسى‌ها نشان مى‌دهند كه قرآن و احاديث، واژه «ظلم» و «عدل» را در معناى جامع آنها به كار برده‌اند. به تعبير روشن‌تر، در نظام آفرينش، هر پديده، جايگاه، حدّ و قانون ويژه‌اى دارد كه اگر در جايگاه ويژه خود قرار گرفت، عدل، و اگر در آن جايگاه قرار نگرفت، ظلمْ تحقّق يافته است. از اين رو، در حديثى از پيامبر مى‌خوانيم:

بِالعَدلِ قامَت السَّماواتُ وَالأَرض.[289]

آسمان‌ها و زمين، به عدالت برپايند.

نيز از امام على (ع) روايت شده:

العَدلُ أَساسٌ بِهِ قَوامُ العالَمِ.[290]

عدالت، بنيادى است كه استوارى عالَم به آن است.

بنا بر اين، مى‌توان گفت كه عدل، رعايت قانون نظام هستى، و ظلم، تخلّف از اين قانون است.

تعريف «عدل خداوند»

تعريف نخست‌

با توجّه به مفهوم لغوى «عدل» و كاربرد همين مفهوم در قرآن و حديث، عدل خداوند، بدين معناست كه همه افعال خداوند متعال، بر پايه بهترين نظام، استوارند؛ يعنى هر پديده‌اى با دقّت تمام، در وقت لازم، پديد مى‌آيد و در جاى خود قرار مى‌گيرد و هيچ گونه انحرافى در كار آفريدگار وجود ندارد. با اين نگاه، شمارى از متكلّمان بزرگ اماميه و معتزله، «عدل» را جامع‌ترين صفتِ فعلى جمالى خداوند دانسته‌اند كه شامل همه صفات مثبت است. سيدِ مرتضى در اين باره مى‌گويد:

سخن گفتن در باره عدالت، سخن گفتن در پاكى خداى پاك و متعال، از هر گونه كار زشت و مُخل به ذات واجب الوجود است.[291]

شيخ طوسى، با بيانى روشن‌تر مى‌نويسد:

سخن گفتن در باره عدالت، سخن گفتن در باره اين است كه همه كارهاى خداوند، خوب است و هيچ زشتى‌اى در آنها نيست. و همان گونه كه در آنها زشتى نيست، بر او روا هم نيست كه كارى مُخل به واجب انجام دهد. هر گاه او را از هر دو منزّه دانستى، او را به صفتى تعريف كرده‌اى كه شايسته اوست.[292]

[289]. عوالى اللآلى، ج 4، ص 103.

[290]. مطالب السؤول، ص 21.

[291]. شرح جمل العلم و العمل، ص 83.

[292]. تمهيد الاصول، ص 97.