خداوند به او فرمود: «به دوزخ برو و به آنچه در آن براى اهلش آماده ساخته‌ام بنگر». [جبرئيل آمد و ديد كه‌] آن طبقات مختلفى دارد. به نزد خدا بازگشت و گفت: به عزّتت سوگند كه هر كس وصف آن را بشنود، وارد آن نخواهد شد! پس خداوند، دستور داد و شهوت‌ها آن را در ميان گرفتند آن‌گاه به جبرئيل فرمود: «حال به سراغ دوزخ بازگرد». جبرئيل بازگشت و گفت: به عزّتت سوگند مى‌ترسم هيچ كس از آن نجات نيابد و همگان وارد آن شوند!

امام على (ع) نيز مى‌فرمايد كه هماره پيامبر خدا (ص) مى‌فرمود:

إنَّ الجَنَّةَ حُفَّتْ بِالْمَكارِهِ، وَإنَّ النَّارَ حُفَّتْ بِالشِّهَواتِ.

بى‌ترديد، بهشت، پيچيده در ناخوشايندهاست و دوزخ، پيچيده در شهوت‌ها».

سپس امير مؤمنان (ع) خود چنين ادامه مى‌دهد:

وَاعْلَموا أنَّه ما مِنْ طاعَةِ اللهِ شَى‌ءٌ إلّا يأتِى فِى كرهٍ، وَمَا مِنْ مَعْصِيةِ اللهِ شَى‌ءٌ إلا يأتِى فِى شَهْوَةٍ.[1662]

بدانيد كه چيزى از طاعت خدا نيست، مگر آن كه با كراهت انجام مى‌گيرد و چيزى از معصيت خدا نيست، مگر آن كه با ميل صورت مى‌پذيرد.

از اين رو، هم انجام محنت‌هاى ناخوشايند (طاعت) و هم ترك لذّت‌هاى خوشايند (معصيت)، براى انسان، دشوار است. بنا بر اين، تكليف از اين منظر، بخش سخت و دشوار زندگى به شمار مى‌رود.

روش صحيح: صبر در تكليف‌

صبر به معناى تحمّل سختى و دشوارى است.[1663] براى صبر، سه حوزه كاربرد در رواياتْ مطرح شده كه يكى از آنها در بلاها و ناخوشايندهاى زندگى بود كه بحث آن گذشت؛ و امّا دو حوزه كاربرد ديگر آن، به موضوع طاعت برمى‌گردد. در اين روايات آمده كه هم انجام طاعت، نيازمند صبر است و هم ترك معصيت. پيامبر خدا (ص) مى‌فرمايد:

الصبرُ ثلاثةٌ: صبرٌ عندَ المُصيبَةِ، وصبرٌ عَلى الطاعةِ، وصبرٌ عَن المَعصيةِ.[1664]

صبر، سه گونه است: صبر هنگام مصيبت، صبر بر طاعت و صبر از معصيت.

از اين رو، انجام دادن طاعت و ترك كردن معصيت، نيازمند صبر است. اين نياز و بلكه ضرورت، از دو جهت قابل تبيين است. از سويى- همان گونه كه پيش‌تر گذشت‌[1665]- اوامر خداوند

[1662]. نهج البلاغة، خطبه 176.

[1663]. ر. ك: اخلاق پژوهى حديثى.

[1664]. الكافى، ج 2، ص 91، ح 15؛ جامع الأخبار، ص 111؛ الإرشاد، ص 159.

[1665]. ر. ك: فصل پنجم، ص 141( مشروط بودن خير مقدرِ تشريعى).