نينديشيم، مصيبت فقدان در حدّ ديگر چيزهايى كه نداريم، تنزّل خواهد كرد و فشار روانى آن كاهش مى‌يابد.

- همانندسازى دست‌نيافته‌ها با نخواسته‌ها

گاه انسان، خواسته‌ها و آرزوهايى براى زندگى بهتر دارد كه به هر دليلى به آن نمى‌رسد. اين نيز دردناك و آزاردهنده است. درد و رنج اين وضعيت، به خاطر خواستن و دست‌نيافتن است. وقتى انسان در دستيابى به چيزى كه مى‌خواهد، ناكام گردد، دچار فشار روانى مى‌شود. پس صِرف نداشتنْ مهم نيست؛ دست‌نيافتن به خواسته، دردآور است. ما خيلى چيزهاى ديگرى را هم نداريم كه به خاطر آنها اندوهگين نمى‌شويم؛ زيرا در قلمرو خواسته ما قرار نگرفته‌اند. از اين رو، اگر فرد بتواند «خواسته‌هاى دست‌نيافته» را همانند «نخواسته‌ها» قرار دهد، مى‌تواند فشار روانى اين موقعيت را مهار كند. امام حسن مجتبى (ع) در همين راستا توصيه‌اى دارد. ايشان مى‌فرمايد:

اجْعَلْ ما طَلَبْتَ مِن الدُّنيا فَلَم تَظْفَرْ بهِ بمَنزِلَةِ ما لَم يخْطُرْ بِبالِك.[1369]

آنچه را از دنيا طلبيده‌اى و بدان نرسيده‌اى، به منزله آن بپندار كه هرگز به انديشه‌ات خطور نكرده است.

سه. اندازه‌شناسى دنيا

يكى از علل بى‌تاب شدن در برابر سختى‌ها اين است كه بهره‌هاى دنيا را بسيار زياد و مهم مى‌شمريم. اگر انسان، چيزى را بسيار مهم بداند، به خاطر به دست نياوردن و يا از دست دادن آن، به شدّت غمين و اندوهگين مى‌گردد. شدّت تنيدگى، بسته به جايگاهى است كه شى‌ءِ از دست رفته يا به دست نيامده، نزد فرد دارد. كسى كه دنيا و بهره‌هاى دنيا را بزرگ بشمارد، تحمّل فقدان آن را ندارد؛ امّا اين تصوّر، مطابق واقع نيست. قرآن كريم مى‌گويد:

(قُلْ مَتاعُ الدُّنْيا قَلِيلٌ وَ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِمَنِ اتَّقى‌.[1370] بگو كالاى دنيا اندك است و آخرت براى پرهيزكاران، بهتر است).

اين آيه، هنگامى نازل شد كه مردم در آستانه يكى از جنگ‌ها قرار گرفته بودند و به خاطر دشوارى‌ها و پيامدهاى جنگ، ناراضى بودند. خداوند متعال، آنان را به كم بودن متاع دنيا و بهتر بودن متاع آخرت متوجّه مى‌سازد. بديهى است كه جنگ، ويرانگر و زيان‌بار است؛ امّا اگر انسان به‌

[1369]. كشف الغمّة، ج 2، ص 198.

[1370]. سوره نساء، آيه 77.