موقعيت‌هاى ناخوشايند را كنترل و مديريت كنيم. كنترل موقعيت‌ها در دست كسى است كه كنترل تفسيرها و ارزيابى‌هاى خود را در دست داشته باشد. نكته مهم در ديدگاه دين، هماهنگى تفسيرها با واقعيت‌هاست. دين، تفسير خيالى و غير واقعى را نمى‌پسندد؛ هر چند در ظاهر، كاهنده فشارهاى روانى باشد. واقعيت‌گرايى در اين بُعد نيز در آموزه‌هاى دين مشاهده مى‌شود. متون دينى، با بيان واقعيت‌ها، سعى دارند ارزيابى‌ها و تفسيرهاى ما را واقعى سازند تا تأثيرى پايدار داشته باشند. در ادامه، چند گونه تفسير را مورد بررسى قرار مى‌دهيم.

يك. بلا و جايگاه انسان نزد خدا

به محض ورود بلا و مصيبت، انسان در برخى باورهاى پيشين خود ترديد مى‌كند و اين سؤال برايش پيش مى‌آيد كه جايگاه من نزد خداوند چگونه است؟ اين موضوع را در دو وجه مختلف آن، بررسى مى‌كنيم.

تفسير غلط: توهّم «خوارى»

جوابى كه معمولًا به پرسش ياد شده داده مى‌شود، پاسخ مناسبى نيست. معادله برخى در ارزيابى جايگاه، «خوشايندمدار» است. بر اساس اين معادله، راحتى، نشانه كرامت و سختى، نشانه خوارى دانسته مى‌شود. كسانى كه در سختى‌ها و بلاها بى‌تاب مى‌شوند، نه تنها موقعيت ناخوشايند را بى‌معنا مى‌دانند؛ بلكه آن را منفى نيز ارزيابى مى‌كنند. معمولًا چنين افرادى، سختى‌هاى زندگى را اهانت‌آميز ارزيابى مى‌كنند. در تصوّر اين افراد، مال و ثروت، نشانه «كرامت» است و محروميت، نشانه «خوارى». قرآن كريم در اين باره مى‌فرمايد:

(فَأَمَّا الْإِنْسانُ إِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ* وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهانَنِ.[1355] و امّا انسان، هنگامى كه پروردگارش او را مى‌آزمايد، و عزيزش مى‌دارد، و نعمت فراوان به او مى‌دهد، مى‌گويد: پروردگارم مرا گرامى داشته است. و امّا چون وى را مى‌آزمايد و روزى‌اش را بر او تنگ مى‌گرداند، مى‌گويد: پروردگارم مرا خوار كرده است).

آنچه موجب تشديد فشار روانى مى‌گردد، همين ارزيابى‌هاست. در اين ارزيابى‌ها، معناى بلاها منفى ارزيابى مى‌شوند و اين ارزيابى، رنج موقعيت ناخوشايند را مى‌افزايد. آيا اين ارزيابى، صحيح است؟ آيا معناى بلاها خوار كردن انسان و دور شدن خدا از بنده است؟

[1355]. سوره فجر، آيه 15- 16.