آينده را با مقياس حال، ارزيابى كنيم. اين برخورد، موجب نااميدى مى‌گردد و فشار روانى را افزايش مى‌دهد و موجب كاهش رضا مندى مى‌شود.

به بيان ديگر، يكى از ويژگى‌هاى دوران سختى و بلا، انقطاع از آينده و يا تعميم ناخوشايندى حال به آينده است. هنگام بلا، ممكن است شما همه عمر را لحظه حال بدانيد و اساساً آينده‌اى را تصوّر نكنيد. گاهى نيز ممكن است آينده را قبول داشته باشيد، ولى آن را با مقياس حال بسنجيد و ناخوشايندى حال را به آينده نيز تعميم دهيد. هر دو حالت ياد شده، موجب تمركز بر ناخوشايندى و بزرگ شمردن مصيبت مى‌شود كه ثمره آن، افزايش تنيدگى و فشار روانى است. اين، در حالى است كه آينده شما، روشن و اميدواركننده است.

باور صحيح: تفكّر «پايان‌پذيرى بلا»

يكى از اصول مسلّم و قطعى سختى‌ها «پايان‌پذيرى» است. درست است كه سختى‌ها برگشت‌ناپذيرند، امّا پايان‌ناپذير نيستند. برگشت‌ناپذيرى را نبايد به پايان‌ناپذيرى تفسير كرد. امام على (ع) مى‌فرمايد:

إنَّ لِلمِحَنِ غاياتٍ ولِلغاياتِ نِهاياتٍ فَاصبِروا لَها حَتّى تَبلُغَ نِهاياتِها فَالتَّحَرُّك لَها قَبلَ انقِضائِها زِيادَةٌ لَها.[1340]

همانا براى سختى‌ها اهدافى است و براى آن اهداف، پايانى است. پس بر آنها بردبار باشيد تا به پايان برسند؛ چرا كه حركت در برابر آنها پيش‌از پايان يافتنشان، افزاينده آنهاست.

از اين رو، فرد نبايد سختى‌ها را داراى آغازى بى‌پايان بداند و بايد مطمئن باشد كه آينده زندگى‌اش در تسخير سختى امروز نخواهد بود.[1341] اگر دنيا ناپايدار است، نه خوشى آن پايدار خواهد بود و نه ناخوشى آن. خوشى و ناخوشى، موقعيت‌هاى متفاوتى هستند كه به دنبال يكديگر در حركت اند و انسان، در هر بخشى از زندگى، با يكى از آنها روبه‌رو مى‌شود. همان گونه كه ناخوشى به دنبال خوشى است و نبايد از خوشايند زندگى، سرمست شد، ناخوشى نيز به دنبال خود، خوشى را خواهد داشت. لذا نبايد نااميد و زمينگير شد.

انتظار فرج‌

با توجّه به واقعيت بيان شده، مسئله «انتظار فرج»، معنا مى‌يابد؛ زيرا اگر سختى‌ها پايان‌پذيرند، پس بايد منتظر گشايش بود. انتظار گشايش، نقش بسيار مهمّى در اميدوارى انسان‌ها دارد. كسى كه‌

[1340]. غرر الحكم، ح 1777؛ عيون الحكم والمواعظ، ص 157.

[1341]. امام على( ع): إن بَقيتَ لَم يبقَ الهَمُّ؛ اگر تو باقى بمانى، اندوه، باقى نخواهد ماند( شرح نهج البلاغة، ابن ابى الحديد، ص 340، ح 898).