مرگ، نشانه ناپايدارى دنيا

گذشته از واژه‌هاى ياد شده، معصومان (عليهم السلام) گاه با طرح مسئله مرگ، پايان‌پذيرى و ناپايدارى دنيا را بيان داشته و زهد در دنيا را تبيين كرده‌اند. پيامبر خدا (ص) در اين باره مى‌فرمايد:

كفى بِالمَوتِ مُزَهِّدا فِى الدُّنيا ومُرَغِّبا فِى الآخِرَةِ.[742]

مرگ براى بى‌رغبت‌سازى به دنيا و رغبت‌آورى در آخرت، كافى است.

امام على (ع) نيز مى‌فرمايد:

مَن أكثَرَ مِن ذِكرِ المَوتِ، قَلَّت فِى الدُّنيا رَغبَتُهُ.[743]

كسى كه زياد به ياد مرگ باشد، رغبتش به دنيا كاهش مى‌يابد.

ابو عبيده حذّاء مى‌گويد: به امام باقر (ع) گفتم: حديثى برايم بگوييد تا از آن بهره‌مند شوم. فرمود:

يا أبا عُبَيدَةَ، أكثِر ذِكرَ المَوتِ؛ فَإِنَّهُ لَم يكثِر إنسانٌ ذِكرَ المَوتِ إلّا زَهِدَ فِى الدُّنيا.[744]

اى ابو عبيده! فراوان مرگ را ياد كنيد؛ چرا كه هيچ انسانى مرگ را فراوان ياد نمى‌كند مگر آن كه به دنيا بى‌رغبت شود.

روزى امام كاظم (ع) در حالى كه بر سر قبرى ايستاده بود، فرمود:

إنَّ شَيئا هذا آخِرُهُ لَحَقيقٌ أن يزهَدَ فى أوَّلِهِ.[745]

چيزى كه پايانش اين است، شايسته است كه به آغازش رغبت نشود.

ايشان با بيان واقعيت مرگ، دليل تأثير ياد مرگ در زهد را تبيين نموده است. به همين جهت، يكى از روش‌هاى تحصيل زهد، زيارت قبور است. پيامبر خدا (ص) در اين باره تصريح مى‌فرمايد كه:

ألا فَزورُوا القُبورَ؛ فَإِنَّها تُزَهِّدُ فِى الدُّنيا وتُذَكرُ الآخِرَةَ.[746]

هان! به زيارت قبور برويد؛ چرا كه شما را در دنيا بى‌رغبت مى‌كند و آخرت را به ياد مى‌آورد.

- پيامدها

معيار ديگر، پيامد پديده‌هاست. پديده‌اى شايسته دل‌بستگى است كه پيامد منفى نداشته باشد. امور زيانبارى كه آينده انسان را تهديد مى‌كنند، شايسته دل‌بستگى نيستند و بر عكس، چيزهايى كه پيامد

[742]. المصنّف، ابن أبى شيبة، ج 8، ص 129، ح 28.

[743]. غرر الحكم، ح 8766؛ عيون الحكم و المواعظ، ص 438، ح 7600.

[744]. الكافى، ج 2، ص 131، ح 13 و ج 3، ص 255، ح 18.

[745]. معانى الأخبار، ص 343، ح 1؛ تحف العقول، ص 408؛ بحار الأنوار، ج 73، ص 103، ح 91.

[746]. المستدرك على الصحيحين، ج 1، ص 531، ح 1387؛ سنن ابن ماجة، ج 1، ص 501، ح 1571.